Een stille getuige in Jannum

Het Friese dorpje telt slechts een straat, de Tsjerkestrjitte. De doodlopende weg leidt naar een boerderij, vier tot vakantiehuisjes omgebouwde arbeiderswoningen en een kerkje. Enkele verweerde en uitgesleten treden voeren naar het kerkhof en de ingang van de kerk. Aan de gevel hangt de klokkenstoel. De klok ziet er wat besmeurd uit. „Er zit een kerkuil bovenin de klokkenstoel”, zegt Aldert de Boer, een van de beheerders van het oude kerkje en verhuurder van de huisjes op de terp. „Soms vinden we braakballen van de uil op de grond, mijn kleinkinderen vinden het leuk om die uit elkaar te halen.”

Bijzonder

De klokkenstoel van Jannum is een bijzonder exemplaar. Hij hangt namelijk aan de kerkmuur van de 13e-eeuwse kerk die bovenop de terp staat. Ook in het Friese dorpje Wetsens bevindt zich zo’n klokkenstoel. Veruit het grootste deel van de klokkenstoelen is vrijstaand en bevindt zich op begraafplaatsen.

De klok aan de kerk dateert uit 1489. Wie de gieter ervan was, is niet meer bekend. Wel heeft de klok een tekst op de rand, het zogenoemde randschrift. In gotische letters staat er: „In het jaar van onze Heer 1489, heer Hendrik Sidse Bottinge, hoofdeling (invloedrijk persoon, BvS) in Rinsumageest.” De tekst wordt gevolgd door drie namen van heiligen aan wie de klok gewijd is: Maria, Sint-Nicolaas en Catharina. Van elk van de heiligen is een reliëf aangebracht. Maria met een kind en een duif, Sint-Nicolaas met zijn staf en mijter en Catharina met een zwaard. Daarmee werd de heilige uit het oude Egypte om haar geloof gemarteld.

Restauratie

Tijdens de Tweede Wereldoorlog startte de restauratie van de kerk in Jannum. Aanleiding was de al in 1936 geconstateerde „erbarmelijke toestand waarin dit fraaie voorbeeld van middeleeuwse bouwkunst vervallen was.” De restauratie duurde tot 1947. Het kerkje werd weer zo goed als mogelijk teruggebracht in de oude staat. Waarschijnlijk verdwenen bij de restauratie ook de twee grote steunpilaren onder de klokkenstoel. Voor de timmerlieden was de restauratie een uitkomst, aldus de Boer: „Zolang de restauratie duurde, werden de bouwvakkers niet tewerkgesteld in Duitsland.”

Letter M

In maart 1943 namen de Duitsers de 335 kilo zware klok in beslag. Dat gebeurde met veel klokken in de oorlog. Ze werden naar Duitsland getransporteerd en daar omgesmolten tot munitie. De klok van Jannum ontsprong de dans. De bezetters brachten hem naar een opslagplaats in Giethoorn. Daar werd de letter M erop geschilderd om duidelijk te maken dat het een monumentaal exemplaar was. Deze klokken werden door de Duitsers met rust gelaten. Na de oorlog is de klok weer teruggehangen in de klokkenstoel van de kerk. De nog altijd zichtbare letter M bleef als stille getuige achter.

Schade

Vanwege schade kwam er in 2006 een grote restauratie. Tijdens het luiden kwamen de klok en de klepel tegen de kerkmuur aan, wat schade veroorzaakte aan de luidklok en het kerkgebouw. De klok werd daarom gerestaureerd en het luidsysteem aangepast.

Tegenwoordig wordt de klok nog nauwelijks geluid. Hooguit bij een enkele begrafenis op het kerkhof rond de kerk. Of als er gasten zijn in de vakantiewoningen. Het touw hangt uitnodigend binnen handbereik. „Als er jongeren bij zijn, luid ik even de klok”, lacht de Boer. „Dat vinden ze altijd leuk.” Zo wordt de stilte in het Friese Jannum soms even doorbroken.

Klokkenstoelen

In Nederland staan tientallen klokkenstoelen, meestal vrijstaande houten stellages waarin een of meerdere klokken hangen.

In deze zesdelige zomerserie worden enkele unieke klokkenstoelen voor het voetlicht gebracht. Dit is deel 1. Volgende week dinsdag: Langedijke.

Een stille getuige in Jannum

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?