Waarom kinderboekenauteurs nog altijd over de Tweede Wereldoorlog schrijven

Rijk Arends

Kinderen houden van geschiedenis, weet Rijk Arends. En als leerkracht van groep 8 van De Hervormde School in Opheusden heeft hij recht van spreken. „Mijn ervaring is dat kinderen de oorlog nog steeds interessant vinden. Zeker de spannende kant ervan, die je in verhalen vaak tegenkomt, trekt hen aan.”

Wil je kinderen en jongeren betrekken bij de herdenkingen op 4 en 5 mei? Dan zul je verhalen moeten blijven vertellen, vindt Arends, die met ”Onder vuur” debuteert als auteur van kinderboeken. In 2015 won hij de derde prijs bij een verhalenwedstrijd, georganiseerd door onder meer het RD.

De gebeurtenissen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog in zijn woonplaats Opheusden afspeelden, waren al meerdere keren vastgelegd, ontdekte hij, maar nog nooit in een kinderboek. Terwijl dat de ideale manier is om de oorlog begrijpelijk te maken voor kinderen – voor zover je over het begrijpelijke van een oorlog kunt spreken.

Waarom schrijft u, als beginnend kinderboekenauteur, een boek over de Tweede Wereldoorlog?

„De oorlog blijft een boeiend onderwerp. Ook voor kinderen. Bovendien zijn er nog heel veel verhalen niet verteld, waaronder het verhaal in ”Onder vuur”, dat voor een groot deel op waarheid berust. Ik liep al heel lang met het idee rond om hierover te schrijven. Gelukkig is het er eindelijk van gekomen. Ik ben vooral geïnteresseerd in de kleine geschiedenis en wil graag weten hoe de gewone mensen de grote gebeurtenissen uit de geschiedenis beleefden.”

Uw hoofdpersoon wil heldhaftig de vijand dwarszitten, maar dat levert hem bepaald geen roem op...

„Ik wilde graag een realistisch boek schrijven. Het moest spannend zijn, maar het moest ook laten zien dat oorlog verschrikkelijk is en wat oorlog met je doet. In het begin vindt Evert de oorlog ook spannend, maar langzaam verandert dat. Zelf vind ik het mooi dat Evert geen held wordt door zijn zelfbedachte heldendaad, maar dat hij uiteindelijk toch heldhaftig blijkt. Niet door iets groots te doen, maar juist door zijn mond te houden.”

Wat is uw favoriete boek over de Tweede Wereldoorlog?

„Vroeger vond ik ”Reis door de nacht” van Anne de Vries heel mooi. Het is nu wat langer geleden dat ik zelf een boek over de Tweede Wereldoorlog heb gelezen. Het laatste oorlogsboek dat ik las, was ”Oorlog en terpentijn” van Stefan Hertmans. Heel indrukwekkend, over de Eerste Wereldoorlog.”

Jeanette Molema

Ook kinderen moeten weten wat in deze omgeving is gebeurd, zei Jeanette Molema tegen haar man, toen ze in het Airborne Museum in Oosterbeek een expositie zag over de mensen die in 1944 moesten vluchten vanwege de Slag om Arnhem. En zo schreef de kinderboekenauteur haar eerste oorlogsboek, eveneens met de titel ”Onder vuur”.

De basisschoolleerkracht uit Dedemsvaart kampeerde daarvoor onder meer een week in Oosterbeek –in haar eentje– om te weten te komen wat er zich in september 1944 daar in de regio had afgespeeld.

U schreef eerder ”young adults”, paardenboeken en boeken voor beginnende lezers. Nu dus een oorlogsboek.

„Dat kostte me veel tijd. Ik liep vast op het moment dat de familie in het verhaal Oosterbeek ontvlucht. Als schrijver zat ik zo in mijn verhaal dat ik wanhopig dacht: ze kunnen nergens heen, waar zijn ze welkom? Na weken van schrijven en veel schrappen, gingen mijn man en ik wandelen. We raakten de weg kwijt. Na een paar uur ronddolen gebeurde er iets met me. Ik wist hoe het verhaal verder zou gaan. Ik moest gaan herschrijven, maar vanaf dat moment vloeide het verhaal uit mijn vingers.”

Was dit historische verhaal een uitstapje?

„Ik heb het nodig dat een verhaal bij me aanklopt. Welk genre het is, maakt dan niet uit. Ik ga nu eerst schrijven voor beginnende lezers. Maar ”Onder vuur” was zeker niet het laatste historische verhaal. Mijn vader maakte de ramp van 1953 in Zeeland mee. Hij raakte zijn boerderij kwijt en verloor zijn oudste broer. Daar zou ik over willen schrijven, maar het kwam lang te dichtbij. Nu, na het schrijven van ”Onder vuur”, is dat verlangen sterker geworden en hoop ik dat ik er op een dag over zal kunnen schrijven.”

Elk hoofdstuk begint met een informatief stukje tekst. Waarom?

„Ik krijg vaak te horen dat mensen mijn boeken niet willen wegleggen. Maar nu, bij zo’n heftig onderwerp, wil ik mijn lezer stilzetten, laten nadenken. Zie dat korte stukje als een halte, waar je stopt en weer verder leest.

Die stukjes tekst zijn extra nuttig bij de hoofdstukken waarin de personages in de schuilkelder zitten vanwege het oorlogsgeweld. De mensen hadden geen besef van wat er eigenlijk boven hun hoofd gebeurde. Ze kregen alleen het oorverdovende geluid van beschietingen en bombardementen mee. Als lezer word je je er dankzij die stukjes van bewust welke gruwelijkheden er plaatsvonden.”

Heeft u zelf een favoriet oorlogsboek?

„Het dagboek van Anne Frank, met stip! Het raakte me als dertienjarige diep omdat ik tijdens het lezen wist dat de schrijfster, die zo graag wilde leven, in een goederenwagon werd geperst die naar de dood voerde. Na het lezen was ik dagenlang van streek. ”

Jan van Reenen

„De Tweede Wereldoorlog blijft me bezighouden”, zegt auteur Jan van Reenen. „Misschien wel omdat er in zo’n oorlog zo veel samenkomt. Geweld, haat en kwaad, maar ook moed, liefde en vrijheidsdrang.”

Hij heeft al een flink aantal kinderboeken over de oorlog op zijn naam staan. Recent verscheen ”Bommen op Berlijn”, een vervolg op ”Drie Duitse vrienden”. Van Reenen, freelancejournalist en schrijver, vindt schrijven over de geschiedenis heel belangrijk. „Lees Psalm 78 er maar op na. Zoals Israël zijn geschiedenis niet moest vergeten, zo moeten wij die ook niet vergeten.”

U las altijd veel oorlogsboeken. Bent u daardoor uiteindelijk zelf gaan schrijven?

„Mijn favoriete auteur is Anne de Vries en mijn favoriete oorlogsboek is nog steeds zijn ”Reis door de nacht”. Door de boeken van De Vries raakte ik geïnspireerd om te gaan schrijven. De laatste tijd heb ik nogal wat gelezen over de Slag bij Stalingrad, de slag die het einde van het naziregime in Duitsland inluidde. Hulde aan de Russen!”

Waarom zouden kinderen van nu een oorlogsboek lezen?

„In de eerste plaats omdat het belangrijk is om de geschiedenis te kennen. Maar ook om de spanning die in oorlogsboeken zit. Natuurlijk heb je meer soorten spannende boeken, maar vele daarvan –die van het genre horror bijvoorbeeld– staan ver van mij af. En je gaat door het lezen van een oorlogsboek beseffen hoe mooi het is dat we in een vrij land leven.”

Uw personages zijn drie jongens uit Duitsland met een heel verschillende achtergrond. Waarom?

„Jakob is een Joodse jongen, Hermanns vader is tegen Hitler en Otto is een echte nazi. In het eerste deel schreef ik vooral over Hermann en zijn twijfels. In ”Bommen op Berlijn” gaat het over Jakob, het laatste deel zal gaan over Otto, de SS’er. Met zo’n drieluik wil ik laten zien dat het allemaal niet zo eenvoudig was als het weleens lijkt. Hoeveel vrijheid hadden en hebben mensen eigenlijk om een eigen keus te maken? Dat vind ik een spannende vraag. En de wisselwerking tussen drie personages maakt het schrijven voor mezelf ook verrassend.”

Hoe maak je oorlog begrijpelijk, voor kinderen van nu?

„Door zo veel mogelijk in de huid te kruipen van de hoofdpersoon, in dit geval dus Jakob. Hij ontwikkelt zich van een bange jongen –die zich geen raad weet als hij ziet dat mensen als hij opgepakt worden– tot een overlever die zich in allerhande situaties weet te redden. Ik hoop dat lezers zich gaan afvragen wat ze zelf gedaan zouden hebben.”

Boekgegevens

Onder vuur, Rijk Arends; uitg. Den Hertog, Houten, 2017; ISBN 978 90 331 2847 9; 109 blz.; € 9,50;

Onder vuur, Jeanette Molema; uitg. Columbus, Heerenveen, 2017; ISBN 978 90 854 3346 0; 207 blz.; € 13,95;

Bommen op Berlijn, Jan van Reenen; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2018; ISBN 978 94 029 0630 1; 191 blz.; € 11,95.

Waarom kinderboekenauteurs nog altijd over de Tweede Wereldoorlog schrijven

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?