Gelukkig raken Oekraïners niet onmiddellijk in paniek. Ze vinden overal een oplossing voor. Allereerst wordt er flink bezuinigd. Vier tot twaalf uur per dag wordt de elektriciteit uitgeschakeld. Zo wordt het systeem ontzien, krijgen monteurs de gelegenheid eventuele schade te repareren en wordt vooral energie bespaard.

Lastig is het wel. Zo werkt zonder elektriciteit de lift niet. In de hoofdstad Kiev, met veel hoge flats, is dat een probleem voor ouderen en invaliden. Zij moeten hun bezoek aan de supermarkt goed plannen – in de hoop dat de stroomuitval volgens schema verloopt.

Zonder elektriciteit hapert vaak ook het internet. Mensen die online werken –en dat zijn er in Oekraïne net zo veel als in Nederland– kopen daarom verschillende simkaarten: er is altijd nog wel een provider bereikbaar. In de avond wordt menig keuken verlicht met ledlampjes op batterijen: goedkoper dan kaarsen. Omdat de waterpompen zonder elektra vaak niet functioneren, zijn veel huizen maar half verwarmd. Dan is een extra pyjama of badjas aan te raden. In het huurappartement waar ik nu verblijf, is het 14 graden. Blij dat ik met sloffen reis.

Afgelopen week bezocht ik de oostelijke provincie de Donbas. In het hotel was het verrassend genoeg behaaglijk warm. Wat bleek: de portier, een technisch vernuft, had een houtkachel gebouwd die de twintig kamers met gemak bedienen kan. Elke keer als de stroom uitviel, klopte hij aan met de vraag of ik de boiler wilde uitzetten. Kon ik niet douchen, maar bespaarde hij weer wat stookhout.

In de Donbas sprak ik een van de vele daar woonachtige mijnwerkers. Omdat de Russen de kolenmijn hadden gebombardeerd, was hij zijn werk kwijt. Hij had zijn gezin naar het westen van het land geëvacueerd, maar bleef zelf om zijn huis te bewaken. De gasvoorziening viel uit, dus bouwde hij een kolenkachel. Hij had zijn oude moedertje, die bevroor in haar flat, in huis genomen.

Het summum van overlevingsvernuft vond ik in bevrijd gebied in de zuidelijke provincie Cherson. Die regio is deels verwoest, dus is er vanzelfsprekend geen elektriciteit. Toch klonk er muziek uit de speakers in de tuin van een van de bewoners. Wat bleek? De man was gedurende zeven maanden Russische bezetting —en ook nu nog— de enige in het dorp met elektriciteit. Dat was te danken aan de zonnepanelen die hij een jaar geleden op het dak van zijn koeienstal had gemonteerd. Alle buren laadden bij hem hun telefoon op. En hij was de enige die drinkwater had, omdat water putten in het dorp ook elektrisch gaat.

Als je gebrek aan alles hebt, en het daarmee moet doen, word je vanzelf creatief. Toch hoop ik dat de Russen snel ophouden met schieten. Dat de oorlog spoedig ophoudt.