Wie zitten er aan tafel?

Namens het kabinet zijn dat premier Mark Rutte en de vakministers Henk Staghouwer (Landbouw) en Christianne van der Wal (Stikstof). Namens de overgrote meerderheid van de boeren schuiven voorzitter Sjaak van der Tak en directeur Hans van den Heuvel van Land- en Tuinbouworganisatie Nederland aan. LTO, vanouds de spreekbuis van de agrarische sector, vertegenwoordigt de organisaties achter de grote manifestatie in Stroe van 22 juni. Naast LTO zijn dat de actiegroepen Agractie en Farmers Defence Force, jongerenorganisatie NAJK, de vakbonden van melkveehouders, varkenshouders, pluimveehouders en akkerbouwers en de melkveehoudersvereniging Dutch Dairymen Board.

Verder zijn elf kleine organisaties van biologische en circulaire boeren op de uitnodiging van Remkes ingegaan.

Waarom is dit gesprek zo belangrijk?

De staat van veel beschermde natuurgebieden is onder de maat. De Raad van State, heeft in 2019 bepaald dat Nederland beter zijn best moet doen om daar verandering in te brengen. Het oude stikstofbeleid was niet toereikend, oordeelde de hoogste bestuursrechter.

Het vorige kabinet kwam in 2021 met een nieuwe stikstofwet, maar die zet volgens de huidige coalitie te weinig zoden aan de dijk. Rutte IV wil de uitstoot van stikstof –en daarmee de neerslag daarvan op kwetsbare natuur– versneld verminderen. Daarbij richt het kabinet zijn pijlen als eerste op de landbouw. In grote delen van het land moet de veestapel inkrimpen, soms heel fors. Duizenden boeren moeten hun bedrijf beëindigen, verplaatsen of aanpassen.

Zo’n ingrijpende transitie van het platteland is alleen mogelijk met medewerking van de boeren zelf. Het kabinet is er daarom bij gebaat draagvlak te creëren.

Wat is de inzet van de grote landbouworganisaties?

De landbouw wil meer tijd en ruimte om zich aan te passen. De sector verwacht door technische innovaties forse stappen te kunnen zetten. Uitkoop van boeren kan helpen de stikstofuitstoot te verminderen, maar dat mag alleen op vrijwillige basis gebeuren. En de zogeheten PAS-melders moeten snel worden gelegaliseerd.

Verder moet gekeken worden naar de feitelijke staat van de natuur in kwetsbare gebieden, in plaats dat de landbouw wordt afgerekend op modelmatige berekeningen. En waar herstel nodig is, zou meer werk moeten worden gemaakt van zaken als gericht beheer en waterhuishouding.

Wat heeft het kabinet te bieden?

Het lijkt een illusie dat het kabinet het stikstofbeleid helemaal terughaalt naar de tekentafel. Daarvoor bestaat binnen de coalitie geen steun. Met name D66 staat hier hard in. Die partij roept al sinds 2019 dat de veestapel eigenlijk gehalveerd moet worden.

Het kabinet zal zeker vasthouden aan het einddoel: natuurherstel en het vlot trekken van vergunningverlening aan bedrijven, bouw- en infraprojecten. Maar enige ruimte op de weg daar naartoe lijkt er wel te zijn. Onlangs kwam bijvoorbeeld naar buiten dat in de stikstofplannen een behoorlijke marge is ingebouwd. Bovendien hebben het Planbureau voor de Leefomgeving en onderzoeks-
instituut TNO kritiek geuit op de fixatie van het kabinet op de kritische depositiewaarden (norm voor toelaatbare stikstofneerslag op kwetsbare natuur) en de prominente rol daarbij van het rekenmodel Aerius – twee hete hangijzers voor de boeren.

Wat kunnen we verwachten?

Dit eerste gesprek moet de weg banen voor echte onderhandelingen. Dat vergt geven en nemen van alle betrokken partijen. De stikstofplannen zullen daarom in het beoogde vervolgtraject zeker op tafel liggen. Landbouw en kabinet zijn tot elkaar veroordeeld. Niet verder praten lijkt geen optie. In dat geval kan Nederland nieuwe boerenprotesten tegemoet zien, en die zullen alleen maar grimmiger worden. Medewerking van de landbouw is nodig, wil Nederland uit het stikstofmoeras komen.

Een aparte rol is weggelegd voor de provincies. Die moeten het kabinetsbeleid uitvoeren maar hebben al aangegeven daarbij hun eigen plannen te trekken en betrekken de boeren wél bij de uitwerking daarvan. Dan kan het kabinet niet achterblijven.