Utrecht na 900 jaar nog steeds jong
De Domtoren is voor gids Jitte Roosendaal (65) het hoogtepunt van Utrecht, dat 900 jaar stadsrechten heeft. „Ik ben er mee vergroeid.”
De inwoner van De Bilt geeft al zo’n 25 jaar rondleidingen in de ruim 112 meter hoge toren in het centrum van de stad. Hij leidt gidsen op en ontwikkelt stadswandelingen. „Ik ben geboren in Westbroek, maar door mijn studie en mijn werk ben ik altijd veel in Utrecht geweest.”
Het prilste begin van de stad, was een Romeins castellum, een legerplaats. Dat bevond zich op de plek waar nu het Domplein is. De Romeinen vestigden zich er in het jaar 47 en bleven zo’n 250 jaar aanwezig. Na hun vertrek veranderde het castellum in een ruïne. Rond het jaar 700 bouwde zendeling Willibrord hier een kerkje. Van daaruit probeerde hij de Friezen te kerstenen.
Op 2 juni 1122, vorige week donderdag 900 jaar geleden, verwierf Utrecht stadsrechten. De aanleg van de Singel en onder andere twee grachten was het gevolg. Eeuwenlang vormde zich een bescheiden stad langs de grachten. Eind negentiende eeuw kwamen er nieuwe woonwijken, doordat bedrijven zich in Utrecht vestigden. De werknemers van deze bedrijven hadden huizen nodig. In de twintigste eeuw kwamen er veel studenten bij voor de universiteit en de hogescholen.
Ook het feit dat Utrecht centraal ligt, droeg bij aan de groei. Het werd het spoorwegknooppunt van Nederland. Bij de gemeente horen ook Haarzuilens, Vleuten en De Meern. Maar wat is nu het echte Utrecht? Roosendaal: „Dat is voor mij het gedeelte binnen de Singel. Utrecht is heel compact. Alles in de binnenstad is dichtbij. Het is druk, maar in de hofjes kun je de stilte horen.”
Om vijf hoofdpunten van de stad te noemen, moet Roosendaal flink selecteren. De Domtoren zet hij op de eerste plaats. Het Domplein krijgt plek 2. Als derde noemt de gids het water, gevolgd door de functie van Utrecht als fietsstad. De universiteit sluit de rij van vijf belangrijkste kenmerken.
De Domtoren neemt een belangrijke plaats in in het leven van Roosendaal. „Het gebouw heeft weinig geheimen voor me. Ik ken de klemmende deuren en de knarsende sloten. Veel gidsen zijn student. Zij verdwijnen na zes jaar. Ik ben een constante factor.”
Het Domplein, met de kerk en het karakteristieke universiteitsgebouw staat voor de gids op de tweede plaats. „Enkele meters onder de grond bevindt zich DOMunder. Hier kun je in de bodem de resten van het Romeinse castellum zien. Op deze locatie stond ook het paleis Lofen, waar keizer Hendrik V in 1122 de stadsrechten verleende. Resten van het paleis zijn sinds 2 juni zichtbaar. Het plein is het culturele hart van Utrecht.
Het water is voor Roosendaal goed voor plek 3. Eerst kwamen de Singel en de Oudegracht, later de Nieuwegracht. „In veel kelders aan de Oudegracht bevinden zich restaurants, die met schepen worden bevoorraad.” Sluizen zorgen ervoor dat het gebied niet onderstroomt. „Utrecht is gebouwd op een uitloper van de Utrechtse Heuvelrug. Het ligt ruim 5 meter boven zeeniveau. De grond is hier stevig.”
Utrecht is ook een fietsstad. Roosendaal zegt het niet zonder trots en zet dit dan ook op plek 4. „In 1885 werd hier het eerste fietspad ter wereld aangelegd. Vanuit de hele wereld komen mensen tegenwoordig kijken naar onze fietsvoorzieningen. Bij Utrecht Centraal staat de grootste fietsenstalling ter wereld. Er kunnen 12.500 fietsen in. En in het weekend zijn er in de stad bewaakte pop-upstallingen waar mensen gratis hun fiets neer kunnen zetten. En Utrecht is de enige stad in de wereld die de drie grootste wielerrondes heeft binnengehaald. In 2010 hadden we de Giro d’Italia, in 2015 de Tour de France en dit jaar de Spaanse Vuelta.”
De vijfde plaats reserveert Roosendaal voor de universiteit. Die maakt de stad jong. „Op de universiteit en de hogescholen zitten 70.000 studenten. Die zorgen voor volle terrasjes.”
Wat is het lekkerste product van de stad? De gids kan het niet laten om ook hier weer ‘zijn’ toren aan te halen. „De chocolade Domtorentjes van bakkerij Blom zijn het lekkerst. Die worden al sinds 1922 gemaakt.”
Utrecht is qua inwonertal de vierde stad van Nederland. Welk karakter heeft de stad? Roosendaal: „Alles is hier op loopafstand. Utrecht is grootstedelijk, kleinschalig en vriendelijk.”