„Weet jij waarom hier ”ST” op de muur staat?” Gids Hans van den Bosch wijst in de bunker van Atlantikwall-museum Noordwijk op een betonnen wand. Hij vertelt dat dit een Duits keurmerk is dat aanduidt dat de muren minimaal 2 meter dik zijn. De afkorting ”ST” staat voor ständig, wat bestendig betekent.

In Nederland stonden er 510 van deze massieve bunkers, waarvan je sommige nog kunt bezoeken, zoals in Zoutelande, Scheveningen, IJmuiden en sinds 2001 ook in Noordwijk. De bunker bevindt zich in een complex van verdedigingswerken die met een ondergronds gangenstelsel aan elkaar verbonden zijn.

De gids loopt een ruimte in die sinds 1944 niet veranderd lijkt te zijn. Er zijn opgemaakte bedden, er liggen Duitse helmen en aan de wand hangen geweren. „We konden alles precies inrichten zoals het was, omdat er in de oorlog een propagandafilm is opgenomen in deze bunker. Op die beelden zie je hoe het interieur van deze plek eruitzag. Tot het motief op het beddengoed toe konden we alles namaken”, zegt Van den Bosch. „Dit maakt het voor mij het mooiste stukje Atlantikwall van Nederland.”

„„Tot het motief op het beddengoed toe konden we alles namaken”” - Hans van den Bosch, gids en bestuurslid Atlantikwall Museum Noordwijk

Op een groot scherm is de Duitse propagandafilm te zien. De bunker is gefilmd na D-Day en moest de kijkers ervan overtuigen dat de Duitsers ondanks de invasie in Normandië nog steeds aan de winnende hand waren. „Deze film heeft overal in Europa in bioscopen gedraaid, dat was de plek waar je toen heen ging voor je nieuwsvoorziening.” Terwijl de film zich afspeelt, veert Van den Bosch meerdere keren op en wijst enthousiast naar het scherm. „Kijk! De soldaten rennen uit die deur, en die trap zijn we net opgelopen en die radio hebben we net gezien bij de ingang.”

Verzetskrant

Van den Bosch vertelt dat de 180 Duitse soldaten die op deze plek waren gestationeerd op den duur wel doorhadden dat deze films weinig te maken hadden met de werkelijkheid. En de gecensureerde kranten die ze lazen, namen ze ook met een korreltje zout.

Dit leidde tot een opmerkelijke situatie. „In Noordwijk werd er een verzetskrant gedrukt genaamd Hilversum 3. De drukkerij stond naast een politiebureau en wanneer er een goede ploeg agenten zat die weinig ophad met de bezetter, kon de verzetskrant worden gedrukt. Op een gegeven moment begonnen de soldaten hier ook deze krant te lezen. Dit was namelijk de enige manier om te ontdekken wat er echt in de wereld gebeurde. Op een dag was het jongetje dat de krant bezorgde in de bunker ziek. Waarop een van de Duitse soldaten aanbelde bij de moeder van de jongen en vroeg of hij alsjeblieft een krant mocht hebben.”

Oranje helmen

Na de oorlog hebben Noordwijkers al het bruikbare uit de bunkers gehaald. Zoals de 500 meter rails die door het gangenstelsel liep om zwaar wapentuig en dergelijke te transporteren. Hierdoor is weinig van de inrichting origineel. Ook de helmen niet die op de plank liggen, hoewel die wel een bijzondere herkomst hebben. „In aanloop naar het WK voetbal van 2006 in Duitsland werden er oranje nazihelmen verkocht, die later door de KNVB verboden werden. Deze helmen hebben we groen gespoten en met stickers beplakt”, vertelt de gids met een lach.

De ruimte waar deze helmen zich bevinden zit in de centraal gelegen vuurleidingsbunker, de plek waar werd berekend hoe de kanonnen in de vier omliggende geschutsbunkers hun loop moesten richten. Ze konden zo op 20 kilometer afstand een boot laten zinken. Dit is echter nooit gebeurd omdat er in dit gebied niet gevochten is, hoewel er wel regelmatig werd geoefend.

Bij een van deze oefeningen in Noordwijk kwam de beroemde Duitse generaal Erwin Rommel kijken voor een inspectie. Van den Bosch merkt op dat Rommel toen niet zo blij was. „De antitankgracht bij de bunker had de test niet doorstaan. De tank reed er zo overheen.”

Tsjechische egels

In 1943 was generaal Rommel door Hitler met de taak belast de Europese kustverdedigingslinie te versterken. Dit deed hij door middel van mijnenvelden, loopgraven, prikkeldraad en zogeheten rommelasperges. Dit waren grote palen die schuin richting de zee stonden. Bovenop werden mijnen en granaten geplaatst.

De versperringen werden dikwijls met prikkeldraad aan elkaar verbonden. Op de stranden werden ook Tsjechische egels geplaatst, een verdedigingsobstakel gemaakt van drie metalen balken die in een kruisvorm zijn gelast.

„„Veel kinderen waren er stellig van overtuigd dat de sokkel waar de generator op staat het graf van Hitler is”” - Hans van den Bosch, gids en bestuurslid Atlantikwall Museum Noordwijk

Hoe deze bonte verzameling van obstakels er op het strand uitzag, is in het museum goed te zien. Achter de grote kijkgaten in de bunker is namelijk een panoramabeeld gemaakt waarop te zien is waar de Duitse soldaten op uitkeken. „Als je deze plaat weghaalt en naar buiten zou kijken, kun je alleen zand zien. Door de jaren heen is hier namelijk een duin ontstaan”, zegt gids Van den Bosch. En waar al die obstakels op het strand gebleven zijn? „Die mochten de Duitsers na de oorlog allemaal zelf opruimen. Pas als de soldaten klaar waren, mochten ze weer naar huis.”

Hitlers graf

Verderop in de bunker wijst hij in een van de vele kamers van de fortificatie op een noodgenerator. „Dit apparaat is bijna identiek aan de generator die hier oorspronkelijk stond. Het is van hetzelfde bouwjaar, 1939, en hetzelfde merk. Een van onze vrijwilligers stuitte op de generator in een brandweermuseum in Engeland. Wij mochten die toen van hen overnemen.”

Van den Bosch wijst naar boven en toont een groot gat in het plafond boven de machine. „Hier is in de jaren 60 een meisje overleden toen ze vanuit de kamer hierboven door het gat naar beneden viel. Er kwamen hier veel kinderen, het bunkercomplex was in wezen één grote speeltuin. Na het incident hebben ze de bunker afgesloten met zand en metselwerk. Desondanks wisten kinderen altijd wel ergens een ingang te vinden. Ze hadden de wildste fantasieën over deze plek. Zo waren veel kinderen er stellig van overtuigd dat de sokkel waar de generator op staat het graf van Hitler is.”

„De kinderen liepen met één hand tegen de muur en met een waxinelichtje in de andere hand door de donkere bunkers. Op de betonnen muren brandden de kinderen met kaarsvlammetjes hun naam. „Als ik Noordwijkers rondleid, ziet er altijd wel iemand een bekende naam op de muren.” Tegenwoordig organiseert het museum vijf keer per jaar op vrijdagavond een candlelighttour. Dan gaan alle lampen uit en loopt de groep langs meer dan driehonderd waxinelichtjes door de schemerige gangen van het bunkercomplex.