Walvissen zijn elementair voor de productie van zuurstof en houden het broeikasgas CO2 vast, zo blijkt uit het rapport ”Protecting Blue Corridors” dat het Wereld Natuur Fonds (WWF) samenstelde met hulp van talloze wetenschappers.

Hoewel de commerciële jacht op walvissen al sinds 1986 tot het verleden behoort, sneuvelen er elk jaar nog grote aantallen van deze iconische zeezoogdieren omdat ze verstrikt raken in visnetten. Van de dertien grootste walvissoorten worden er zes met uitsterven bedreigd. De noordkaper geldt met slechts 366 exemplaren als de meest bedreigde grote soort. In de afgelopen tien jaar is de populatie met een derde verminderd. Wereldwijd zijn er ongeveer 1 miljoen grote walvissen.

Ook de kleinere soorten dolfijnen en bruinvissen worden soms ernstig in hun voortbestaan bedreigd. Jaarlijks eindigen er zo’n 300.000 als bijvangst in visnetten. Van de vaquita of Californische bruinvis, die uitsluitend voorkomt in de Golf van Californië in Mexico, telt de hele populatie niet meer dan naar schatting tien exemplaren. Daarmee is het lot van deze soort wel bezegeld, zo staat er in het WWF-rapport ”Protecting Blue Corridors”.

Voor het eerst is daarin ook geprobeerd de routes in beeld te brengen die walvissen jaarlijks afleggen tussen de poolgebieden waar zij ’s zomers foerageren en de gebieden waar zij zich voortplanten, en dat in combinatie met de bedreigingen die er zijn voor deze reuzen. Niet zelden kruisen de trekroutes van deze zoogdieren veelgebruikte scheepvaartroutes. Daarmee is de kans op botsingen met de enorme tankers en vrachtschepen die in steeds grotere aantallen over de wereldzeeën varen, sterk toegenomen. Tussen 2017 en 2021 kwamen er voor de kusten van Canada en de VS 34 noordkapers om door aanvaringen met schepen of doordat ze verstrikt raakten in vistuig. In twintig jaar tijd –tussen 1992 en 2012– is de scheepvaart verviervoudigd. De verwachting is dat er de komende dertig jaar nog eens vijf tot tien keer zo veel schepen over de wereldzeeën gaan.

Dat is slecht nieuws voor de walvissen, ook omdat hun onderlinge communicatie en de navigatie tijdens hun tochten van het ene leefgebied naar het andere worden gehinderd door lawaaierige scheepsmotoren. Daarnaast hebben ze last van de chemicaliën die in zee terechtkomen: olieachtige stoffen, bestrijdingsmiddelen en zware metalen, maar ook restanten van medicijnen en lichaamsverzorgingsproducten.

Poolijs

De dieren worden verder bedreigd door de klimaatverandering. Hogere temperaturen beïnvloeden de biologische processen. Het poolijs trekt zich steeds verder terug, en daarmee verplaatsen zich ook de rijke voedselbronnen in het koude wateren van de Noord- en de Zuidpool. Het gevolg is dat walvissen grotere afstanden –tot wel 18.000 kilometer– afleggen tussen hun foerageergebieden en de gebieden in de tropen waar ze zich voortplanten. Dat kan leiden tot een slechtere conditie en een grotere gevoeligheid voor ziektes en de vervuiling van de zee, met als gevolg minder voortplanting en uiteindelijk verdere achteruitgang van de soort. De walvissen op het noordelijk halfrond trekken in het voorjaar naar de poolgebieden, terwijl de dieren op het zuidelijk halfrond op datzelfde moment naar de evenaar zwemmen. In het najaar trekken beide groepen in omgekeerde richting, zodat de populaties elkaar niet ontmoeten.

De grote walvissen fungeren als een pomp in de natuurlijke kringloop in de oceanen. „Zij halen hun voedsel –garnalen ofwel krill en kleine visjes– uit de diepte van de zeeën’’, legt Nathalie Houtman van WWF uit. „Vaak poepen ze veel dichter aan de oppervlakte, waar ze heen moeten om adem te halen. Hun uitwerpselen komen in het zeewater terecht en bemesten het fytoplankton, piepkleine plantjes, waar de garnalen en kleine visjes van leven.’’ Dit fytoplankton produceert zo veel zuurstof dat het voorziet in de helft van de behoefte in de wereld.

Zuurstof

Zonder walvissen hapert deze cirkelgang en vermindert ook de productie van zuurstof. Dit laat zien dat walvissen een belangrijke schakel vormen in de levenscyclus die de hele planeet aangaat. De samenstellers van ”Protecting Blue Corridors” wijzen erop dat walvissen, met hun enorme lichamen en lange leven, voor de opslag van het broeikasgas CO2 net zo belangrijk zijn als een bos met wel 1500 bomen. Hoe meer walvissen, hoe minder CO2 er in de atmosfeer terechtkomt en hoe minder de temperatuur stijgt, is de boodschap.

Daarom wil WWF dat in 2030 een netwerk van leefgebieden en migratieroutes wordt beschermd dat 30 procent van de oceanen omvat.