In het voorjaar van 1915 landt een Frans vliegtuig in een Zeeuws weiland. De Franse vliegeniers d’Humières en Coutisson zijn door een storm in het neutrale Nederland terechtgekomen. Nederland doet niet mee aan de Eerste Wereldoorlog en sluit dergelijke verdwaalde soldaten op. Voor vluchtgevaarlijke officieren zijn er strenge interneringskampen. Een van die kampen staat op Urk: een houten barak vlak bij de vuurtoren, omgeven door twee rijen prikkeldraad. Na verschillende vluchtpogingen uit andere gevangenissen krijgen de Fransmannen ook een plek in het Urker interneringskamp.

Zo vlak aan de Zuiderzee staat de barak vol op de wind. Het is er tochtig en koud. Dat is niet de enige klacht van de op Urk geïnterneerde geallieerde officieren. Journalist Jan Feith van het Algemeen Handelsblad tekent hun grieven op. Coutisson en d’Humières luchten hun hart en laten de term Duivelseiland vallen. Het verwijst naar de beruchte Franse strafkolonie Île du Diable in Frans-Guyana.

De stevige aanduiding komt voort uit frustratie. De mannen vervelen zich enorm op het kleine eiland. Hoewel ze zich overdag vrij over het eiland mogen bewegen, is er weinig te beleven. Belangrijker nog is dat hun recente vluchtpoging is verijdeld. Maanden hebben ze gewerkt aan een ingenieus plan om te ontsnappen. Enkele planken onder het bed van d’Humières hebben ze doorgezaagd. Vanaf daar groeven ze een tunnel om buiten de prikkeldraadomheining van het kamp te komen. Pas op het allerlaatste moment is hun plan ontdekt en is de tunnel weer volgestort met zand. Vooral Coutisson is sindsdien razend en vaart bij het minste of geringste uit.

Invoelbaar

Van Dijk weet de ervaringen van de officieren invoelbaar te maken. Ze las hun dagboeken, interviewde nazaten in Parijs en bestudeerde oorlogsbronnen in Brussel. De directe taal die de officieren gebruiken is soms stevig. De Engelstalige krachttermen van de Ierse officier Rainey stuiten tegen de borst. In een nawoord verantwoordt journaliste Van Dijk haar bronnen.

Aan de hand van lokale bronnen dringt Van Dijk ook door tot in de haarvaten van de Urker geschiedenis. De klachten van de uit de hogere klasse afkomstige officieren onderstrepen de moeilijke leefomstandigheden van de eilandbevolking. Zo krijgen de officieren een eigen waterpomp, de eerste op het eiland. De 2800 Urkers moeten zich nog altijd behelpen met regenwater. De officieren klagen ook over de slechte medische zorg. De enige geneesheer die Urk rijk is, spreekt hun talen nauwelijks. De dokter heeft zijn handen intussen vol aan een mazelenepidemie, waaraan zeventien Urker kinderen overlijden.

De Urker bevolking heeft het zelf dus moeilijk genoeg en zit niet te wachten op het optekenen van alle klachten van de officieren in het Algemeen Handelsblad. Maar liefst acht landelijke kranten krijgen een stevige ingezonden brief over het „lasterlijke” artikel van Feith. De inzichten van de journalist botsen met de visie van de eilandbevolking.

De Urkers zijn vooral bezig met overleven. Ondanks de vele mijnen in de Noordzee blijven de vissers noodgedwongen uitvaren. Verschillende vissers komen om het leven als hun schip op een mijn loopt. De mijnen belemmeren ook het handelsverkeer, waardoor schaarste ontstaat. De vis wordt hierdoor beter betaald, vooral door Duitse afnemers. Veel Urkers kiezen daarom de kant van de Duitsers en schrikken er niet voor terug de geallieerde officieren flink te beledigen. De lokale middenstand probeert een slaatje te staan uit de schaarste door de officieren extra te laten betalen. Urkers betalen voor een doosje punaises 5 cent, geïnterneerden het vijfvoudige.

Alles bij elkaar genomen is het voor de officieren voldoende reden het eiland te willen verlaten. De verschillende ontsnappingspogingen maken van ”Duivelseiland” een spannend boek. Na het mislukte tunnelavontuur weet d’Humières er uiteindelijk tijdens een verlof tussenuit te knijpen. Het verhaal van Coutissons definitieve ontsnapping begint met een gatenboor en een ijzerzaag. Als goed patriot kiest de Fransman voor de nacht van 13 op 14 juli, voorafgaand aan de Franse nationale feestdag, om te ontsnappen.

De daaropvolgende zoektocht naar Coutisson verraadt Van Dijks oog voor detail en humor. De inderhaast aangerukte politiehond veroorzaakt een ware volksoploop op het eiland. De hond heeft helemaal geen zin om Coutisson op te sporen en richt zijn aandacht op een kat. Tot hilariteit van de omstanders kunnen de begeleiders het beest ternauwernood redden uit de kaken van de speurhond.

Mede dankzij deze kleine verhalen past ”Duivelseiland” in de rij van prettig leesbare geschiedenisboeken voor een groot publiek.

Boekgegevens

Duivelseiland. Een interneringskamp; het eiland Urk en de Eerste Wereldoorlog, Mandy van Dijk; uitg. Atlas Contact; 320 blz.; € 22,99