De wintercollectie op de Facebookpagina van je kledingshop plaatsen. Een geinig filmpje doorprikken in je familie-app. Een fotootje van je glimlachende baby op Instagram droppen. Maandagavond was dat allemaal niet mogelijk. Urenlang waren de bekende platforms uit de lucht. Niet te gebruiken door enkele miljarden gebruikers.

Facebook meldde dinsdag dat een configuratiefout oorzaak is van het debacle. Datacenters van het miljardenbedrijf konden niet meer goed met elkaar communiceren, waardoor alle diensten stilvielen.

„Zo’n grootschalige uitval doet zich niet vaak voor”, zegt prof. dr. Bibi van den Berg, hoogleraar veiligheid, internet en openbaar bestuur aan de Universiteit Leiden.

Was u zelf maandagavond gedupeerd?

Van den Berg: „Dat viel mee. Ik ben niet actief op Facebook. In plaats van WhatsApp gebruik ik vooral de vergelijkbare berichtendienst Signal. Die app vind ik veiliger dan WhatsApp.”

Wat als de storing van de platforms langer had geduurd dan maandagavond?

„Dan waren de problemen natuurlijk nog veel groter geweest. Bedrijven die via Facebook met klanten communiceren zouden echt in grotere moeilijkheden zijn gekomen als het platform langer onbereikbaar zou zijn geweest dan maandagavond. Mensen wier leven zo’n beetje afhangt van Facebook en WhatsApp zullen de uren dat die diensten plat lagen al als grote overlast hebben ervaren.”

Baart het u zorgen dat Facebook, WhatsApp en Instagram er urenlang uitlagen?

„Zeker. Overheden en bedrijven investeren op dit moment veel in het voorkomen van cybersecurity- incidenten als gevolg van criminaliteit en hacken. En er is ook veel aandacht voor de dreiging van spionage en oorlogsvoering via cyberspace. De media schrijven regelmatig over die onderwerpen. Maar voor menselijke fouten en de uitval van systemen is helaas nog minder aandacht. Terwijl ook dit soort problemen flinke gevolgen kunnen hebben, zoals maandag is gebleken. We lijken ons er als samenleving nog te weinig van bewust dat het een groot riscio is dat allerlei digitale systemen aan elkaar hangen. Dus het kan heel fout gaan als een medewerker per ongeluk op een verkeerde knop drukt en bijvoorbeeld cruciale gegevens wist.”

Je zou denken dat dit soort miljardenbedrijven allerlei waarborgen inbouwen om te voorkomen dat hun systemen falen.

„Die bedrijven bouwen die waarborgen zeker in. Denk aan backups voor de stroomvoorziening, of aan dubbel uitgevoerde systemen. Dus als de ene server uitvalt, neemt een andere server het over. Toch kan het wel degelijk mis gaan. Door bijvoorbeeld een opeenstapeling van fouten. Net zoals je dat ziet bij vliegtuigcrashes. Oorzaak daarvan is vaak een complex aan zaken die mis gingen. Ik vind het eigenlijk een wonder dat platforms niet vaker onbereikbaar zijn.”

Rellerige berichten

De platformen vielen uit op de dag dat klokkenluidster Frances Haugen Facebook fel bekritiseerde. Zij beweert dat Facebook om commerciële motieven bewust rellerige berichten ongemoeid laat.

Er worden vermoedens geuit dat Facebook de werkelijke reden voor de storing verzwijgt en dat het bedrijf slachtoffer is van een sabotageactie van binnenuit.

„Voorlopig ga ik ervanuit dat de storing te maken heeft met een menselijke fout, zoals Facebook zelf aangeeft. Maar ik sluit niet uit dat er opzet in het spel is. Soms is pas na een jaar precies duidelijk waar een storing bij een techbedrijf aan te wijten is. Zoals het ook lang duurt voordat je precies weet waarom een vliegtuig is neergestort.”

Hoe afhankelijk is de samenleving van digitale systemen? Wat als internet het massaal laat afweten?

„We zijn zeer afhankelijk van technologie geworden. Als de stroom uitvalt, houdt niet alleen de deurbel ermee op. Dan staan ook treinen stil en weigeren stoplichten dienst.

Internet is een van de meest robuuste systemen ter wereld. Internetuitval op nationale of Europese schaal hebben we tot op heden eigenlijk nog niet gezien. Veel systemen zijn redundant (meervoudig, JV) uitgevoerd.

Toch kan het in delen van de samenleving gigantisch mis gaan. Ook al omdat zo veel netwerken met elkaar verbonden zijn. Recent was een distributiecentrum van kaas doelwit van cybercriminelen. Die persten het bedrijf af met gijzelsoftware. Gevolg was dat kaasproducten niet konden worden geleverd, waardoor de kaasschappen in de winkels leeg bleven. Nog niet zo lang geleden kon een tunnelbeheerder rode kruisen boven de tunnel niet meer uit krijgen in verband met een computerprobleem. Lange files waren het gevolg.”

Schoolreisje

Er zou een alternatief moeten komen voor een platform als Facebook. Dat betoogden vorige maand de hoogleraren Bart Jacobs (Radboud Univeristeit) en José van Dijck (Universiteit Utrecht) in NRC Handelsblad. De experts in cyberveiligheid en digitalisering bepleiten een netwerk waar „gebruikers niet gemanipuleerd worden voor commerciële of politieke doelen”, zoals het dagblad het omschrijft. Jacobs maakt zich er in het NRC-artikel bijvoorbeeld zorgen over dat kinderen zich voor een schoolreisje alleen kunnen aanmelden via Facebook.

Denkt u dat de hoogleraren Jacobs en Van Dijck kans van slagen maken met een alternatief voor het machtige Facebook?

„Ik vind hun streven nobel. Ik deel hun zorgen dat techgiganten als Facebook en Google in steeds meer domeinen binnenkomen. Denk aan opslagruimte in de clowd die scholen kunnen krijgen. Die gratis pakketten voor scholen kunnen heel aantrekkelijk lijken, maar mensen moeten wel beseffen dat ze in zee gaan met een commercieel bedrijf dat er bijvoorbeeld op uit is het surfgedrag van kinderen in beeld te krijgen.

Ik begrijp niet goed dat Facebook zelf geen platform lanceert waar gebruikers worden gevrijwaard van advertenties en gevraagd wordt om bijvoorbeeld 0,0001 eurocent per gelezen bericht te betalen. Volgens mij is er daar namelijk best een markt voor. Voor films of muziek via internet zijn mensen immers ook al bereid abonnementsgeld te betalen, via bijvoorbeeld Netflix of Spotify.”