Ruim 340 dollar was een aandeel Facebook afgelopen vrijdag waard. Dat is 80 dollar hoger dan de koers op 6 januari, de datum waarop demonstranten in Washington DC het Capitool bestormen.

Die twee feiten lijken als los zand aan elkaar te hangen, maar er is een verband. Dat kan althans worden geconcludeerd uit de uitlatingen van een klokkenluider over het bedrijfsbeleid van het Amerikaanse techbedrijf. Hoe zit het precies?

Tienduizenden pagina’s aan intern wetenschappelijk onderzoek kopieert Frances Haugen. De 37-jarige gegevenswetenschapper uit Iowa werkt enkele jaren als productmanager bij Facebook, maar vertrekt daar als ze in gewetensnood komt. „Keer op keer zag ik bij Facebook een belangenconflict tussen wat goed was voor de grote massa en wat goed is voor het bedrijf”, vertelt ze op zondag 3 oktober in een talkshow van het Amerikaanse mediabedrijf CBS News. „Steeds opnieuw koos Facebook voor zijn eigen belangen, zoals een hogere winst.”

Het leidt er volgens Haugen toe dat haar werkgever kort na de Amerikaanse verkiezingen in 2020 een integriteitsafdeling, die desinformatie tijdens de verkiezingscampagne moest weren, opheft. Er is immers niets bijzonders gebeurd rond de verkiezingen en zo’n afdeling kost geld. Nu er niet langer naar het bedrijf –dat tijdens de Amerikaanse verkiezingscampagne in 2016 onder vuur kwam te liggen omdat het platform te weinig zou hebben gedaan tegen Russische bemoeienis met de verkiezingen– wordt gekeken, schaalt het zijn activiteiten weer af. Het bedrijf heeft andere prioriteiten.

Haugen heeft genoeg van die instelling en begint met het kopiëren van interne gegevens. De documenten belanden bij de Amerikaanse beurswaakhond –de Securities and Exchange Commission– en het Amerikaanse Congres, en vervolgens bij CBS News. Wat volgt, is een lang gesprek waarin Haugen Facebook ervan beschuldigt het publieke belang ondergeschikt te maken aan zijn winstmaximalisatie. De rellen bij het Capitool zijn er volgens de klokkenluider een directe uitwas van; ziedaar het verband tussen beurskoers en bestorming.

Steeds extremer

De onlusten op 6 januari van dit jaar zijn, in de woorden van Haugen, te herleiden tot een strategische zet van Facebook in 2018. Het bedrijf besluit zijn algoritme op de schop te gooien om ervoor te zorgen dat gebruikers langer blijven hangen en steeds weer terugkeren. Dat vergroot immers de aantrekkelijkheid van het platform voor adverteerders en dat brengt weer geld in het laatje. Het algoritme zal daarom systematisch voorrang gaan geven aan uitingen van woede en haat en opruiend nieuws. Daarmee wordt het meest op de emotie van gebruikers gespeeld.

Haugen noemt de beslissing „volstrekt cynisch.” Facebook zou namelijk over voldoende intern onderzoek beschikken dat juist de schadelijke kanten van dat beleid aantoont.

Een van de voorbeelden daarvan is een intern rapport waarin grote politieke partijen in Europa zich rond 2019 beklagen over de algoritmewijziging. Ze voelen zich daardoor gedwongen om in hun communicatie op Facebook een negatieve toon aan te slaan en extremere standpunten in te nemen.

Voorlopig dieptepunt van die politisering omwille van de beurskoers is de bestorming van het Capitool. Omdat Facebook jarenlang polarisatie in de hand werkte én bepaalde beveiligingsmaatregelen uitschakelde, zouden demonstranten en relschoppers alle ruimte hebben gekregen om elkaar via Facebook op te stoken en het vuur van de onlusten in de hoofdstad aan te wakkeren.

Haugen spuit in het interview met CBS News ook haar gram over Instagram, dat eveneens eigendom is van Facebook. Volgens een intern onderzoek zou 13,5 procent van de tienermeisjes die het sociale medium gebruiken aangeven dat Instagram hun zelfmoordneigingen versterkt.

Eetstoornis

Ook zou 17 procent van dezelfde doelgroep hebben aangegeven dat door content op het medium hun eetstoornis is versterkt. Door de onderliggende techniek zouden ze alleen maar vaker terugkeren naar de app – en daardoor in een vicieuze cirkel belanden.

Facebookbestuurder en oud-politicus Nick Clegg veegde bij CNN de vloer aan met de beschuldigingen. Clegg noemde de uitspraken „belachelijk” en benadrukte dat het sociale medium vorig jaar miljarden nepaccounts heeft verwijderd. Hij benadrukte dat de verantwoordelijkheid voor de opstand van 6 januari bij de mensen lag die aanzetten tot geweld en dat nog verder aanmoedigden, „onder wie toenmalig president Donald Trump.”