Een ding staat al vast: de zittende bondskanselier Angela Merkel komt niet terug. In Duitsland gebeurt het niet vaak dat de zittende kanselier zich niet herkiesbaar stelt. Na het massale stemmenverlies van de CDU in 2018 bij de deelstaatverkiezingen in Hessen, deed Merkel afstand van het partijvoorzitterschap van de CDU. Tegelijk gaf ze aan haar zittingsperiode als kanselier uit te zullen dienen en zich niet herkiesbaar te stellen voor een volgende periode.

Lange tijd zag het ernaar uit de christendemocraten de hoogste ogen zouden gooien bij de Bondsdagverkiezingen. Een jaar geleden nog scoorde de CDU 40 procent in de peilingen, tegenover amper 15 procent voor de SPD. De rollen zijn nu omgekeerd. De sociaaldemocraten staan op 25 procent tegenover 22 procent voor de christendemocraten.

Kleine marges

Gaan de sociaaldemocraten de verkiezingen winnen, dan zien ze dat als een klein wonder. Na Gerhard Schröder, die bondskanselier was van 1998 tot 2005, zijn ze nooit meer als grootste partij uit de bus gerold. Voor de christendemocraten betekent een score van 22 procent een regelrechte ramp. Het zal ze nu berouwen dat ze afgelopen voorjaar Markus Söder, de premier van Beieren, niet als kanselierskandidaat naar voren hebben geschoven. Hadden ze dat gedaan, dan zou de partij 37 procent van de stemmen in de wacht slepen, zo geven peilingen aan.

Dat de CDU laag in de peilingen staat heeft voor een deel te maken met kanselierskandidaat Laschet. Bij de zware overstromingen eerder dit jaar was het niet handig van hem dat hij stond te lachen met enkele medewerkers, terwijl president Frank-Walter Steinmeier de getroffen burgers toesprak. Dit wordt hem door de kiezers nog steeds zwaar aangerekend en daardoor is zijn campagne nooit echt van de grond gekomen.

Wat ook meetelt is dat de burgers niet meer precies weten waar de CDU voor staat. Onder Merkel is de partij naar links opgeschoven, waardoor veel conservatieve kiezers hun heil zoeken bij de liberale FDP of zelfs de extreemrechtse AfD.

Hoopgevend voor Laschet is dat zijn populariteit de laatste dagen een licht stijgende lijn vertoont. Misschien komt dit doordat Merkel de laatste weken voor hem en de CDU campagne is gaan voeren. Laschet wordt nog weleens onderschat. In 2017 stond hij bij de deelstaatverkiezingen in Noordrijn-Westfalen in de peilingen achter op de SPD, maar won uiteindelijk de verkiezingen. Bovendien werd hij tot kanselierskandidaat gekozen en niet Söder. Laschet kunnen we dus nog niet afschrijven.

Met dergelijke kleine marges in de peilingen durft niemand met zekerheid te zeggen dat de SPD gaat winnen. Het verleden heeft geleerd dat peilingen het niet altijd bij het rechte eind hebben. Het kan dus zomaar zijn dat Laschet en de CDU alsnog als winnaar uit de bus komen. Maar voor hetzelfde geld scoren de christendemocraten nog lager dan de peilingen voorspellen.

Coalitievorming

En dan is er nog de vraag wie na de verkiezingen van zondag een coalitie kan vormen die kan rekenen op een meerderheid in de Bondsdag. Wordt het een combinatie van CDU/Groenen/FDP? Of SPD/Groenen/FDP? Of, in het uiterste geval: SPD/Die Linke/Groenen? In de Duitse media circuleren alle mogelijke combinaties. Zelfs een coalitie van SPD en CDU, de partijen die op dit moment elkaar de tent uitvechten, wordt niet helemaal uitgesloten. Niemand durft er een harde uitspraak over te doen. Ook een minderheidsregering behoort tot de mogelijkheden. Zeker is dat de extreemrechtse AfD niet in de regering komt.

De Duitse burger heeft het niet zo begrepen op al die mogelijkheden. Bovendien kan het nog wel even gaan duren voordat er een nieuwe regering komt. Als door de versnippering van de stemmen alleen een coalitie van drie partijen nodig is, zullen de coalitieonderhandelingen meer tijd dan normaal in beslag nemen. Met als gevolg langere onzekerheid.

Werkt zo’n driepartijencoalitie? Een Nederlander zou ervoor tekenen, voor een Duitser is het een nachtmerrie. Het is de grote vraag of Duitsland stabiel blijft. Dat is voor Duitsland van belang, maar ook voor Europa.