„Dit laat zien hoe ernstig we dit nemen”, zei Rutte na afloop van de eerste dag van de EU-top in Brussel, die plotseling in het teken kwam te staan van Wit-Rusland. De „kaping” van een passerend Ryanair-vliegtuig om de meereizende Wit-Russische dissident Roman Protasevitsj en zijn vriendin op te pakken, vroeg om een antwoord van de EU.

Rutte, die bijna tien jaar geleden zijn eerste EU-top bijwoonde, heeft „op deze schaal niet eerder meegemaakt” dat de leiders het zo snel eens werden. „Iedereen was er echt helemaal klaar mee.” De discussie over Wit-Rusland duurde tweeënhalf uur. Landen die normaliter hun bedenkingen hebben tegen sancties vanwege bijvoorbeeld hun economische belangen, stribbelden volgens Rutte niet tegen. „Misschien ook wel omdat Loekasjenko erin is geslaagd ons te verenigen met deze idiote actie.”

De strafmaatregelen die de EU-landen overeen zijn gekomen raken president Aleksandr Loekasjenko en zijn trawanten „wel heftig”, verzekert Rutte. Met name omdat de EU ook met economische sancties komt, die de grote staatsbedrijven moeten treffen waarmee in Wit-Rusland het geld wordt verdiend. „Het regime daar heeft natuurlijk zijn vingers in die staatsbedrijven zitten. Dat raakt aan de persoonlijke bankrekeningen van de top daar.”

In de slotconclusies over Wit-Rusland verwijzen de leiders niet naar Rusland. Het staat niet vast dat Moskou de hand heeft gehad in de actie rond Protasevitsj, maar er bestaan wel vermoedens van betrokkenheid in Brussel. Een ‘strategisch debat’ over Rusland zou eigenlijk de hoofdschotel zijn tijdens het werkdiner maandag, maar werd op de achtergrond gedrongen door de ontwikkelingen in Wit-Rusland.

De betrekkingen van de EU met Rusland zijn een hoofdpijndossier. De EU wil enerzijds ferm reageren op zaken als inmenging in Europese politiek, het verspreiden van nepnieuws over Covid-19, de militaire dreiging in Oost-Oekraïne en de behandeling van Kremlincriticus Aleksej Navalni. Anderzijds is het in Europees belang de dialoog gaande te houden over zaken als bestrijding van de klimaatverandering en ontwapening. „Maar tientallen jaren van pogingen om de relatie te verbeteren zijn niet gelukt”, zei Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. „Het is alleen maar erger geworden”.

Binnen de EU staan de neuzen ook nog niet dezelfde kant op als het over de aanpak van Moskou gaat, ook al was het overleg van de leiders maandag „vruchtbaar en nuttig”, volgens hun voorzitter Charles Michel. Op hun volgende top eind juni praten de 27 er verder over. Ze hebben de Europese Commissie gevraagd een ‘breed’ rapport op te stellen met beleidsvoorstellen, bijvoorbeeld hoe met Rusland om te gaan als het om energievoorziening gaat. Zo gaan er steeds meer stemmen op om het grote Nordstream 2-pijpleidingproject af te blazen.