De overheid houdt zich steeds meer bezig met preventie. Onder leiding van staatssecretaris Blokhuis is ons eerste Nationaal Preventieakkoord eind 2018 tot stand gekomen. In het Nationaal Preventieakkoord staan afspraken om roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik aan te pakken. De één ervaart de inmenging van de overheid op het gebied van leefstijl als paternalisme, onwenselijke bemoeizucht met het privéleven van mensen. De ander vindt het passend bij artikel 22 uit onze Grondwet, waarin staat dat de overheid maatregelen moet treffen ter bevordering van de volksgezondheid. Ideologisch valt hier stevig over te debatteren, maar de vraag of de overheid dit moet doen, valt ook te beantwoorden op basis van wetenschappelijk onderzoek.

Er zijn verschillende redenen om in te zetten op preventie. Het aantal mensen met overgewicht, obesitas en chronische ziekten is groot en neemt nog toe. Ziekte komt met beperkingen, verminderde kwaliteit van leven en een toename in zorgkosten. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van dergelijke ziekten voorkomen kan worden door een gezonde leefstijl. Bij diabetes mellitus type 2, de meest voorkomende vorm van suikerziekte, gaat dat om een vermindering van 90 procent, bij hart- en vaatziekten om 70 procent en bij dikkedarmkanker om 50 procent.

Wanneer de hele bevolking gezond leeft, neemt dus het aantal mensen met zo’n chronische ziekte aanzienlijk af. Hiermee zullen de zorgkosten ook dalen. Het is een beetje flauw om nu meteen aan te komen met opa die negentig is geworden, terwijl hij iedere dag een paar borrels nam en een sigaar rookte. Individuele verschillen zullen er nu eenmaal blijven.

Pak koekjes

Voorkomen is beter dan genezen. Dat is de reden waarom we inzetten op het bevorderen van een gezonde leefstijl. De belangrijkste leefstijlgedragingen worden vaak samengevat als de BRAVO: voldoende Bewegen, niet Roken, matig Alcohol, gezonde Voeding en voldoende Ontspanning. Voor deze gedragingen is gedegen wetenschappelijk bewijs dat het de gezondheid beïnvloedt. Het zijn gedragingen van een persoon. Het is echter een groot misverstand om te denken dat leefstijl daarmee dús de verantwoordelijkheid is van die persoon. Leefstijl wordt namelijk veroorzaakt door een breed scala aan factoren. Inderdaad, de motivatie van mensen om gezonde keuzes te maken is belangrijk. Maar het is niet alleen een kwestie van willen.

Er zijn vele factoren in de omgeving die gezondheidskeuzes beïnvloeden, of we dat nou doorhebben of niet. In het geval van voeding en bewegen leven we in de zogenaamde ”obesogene omgeving”. Een omgeving die uitnodigt tot te veel eten en te weinig bewegen. Een groot deel van ons eet- en drinkgedrag gebeurt op de automatische piloot. Opeens is het pak koekjes leeg, opeens rekent u na het tanken niet alleen de brandstof af, maar ook een snack. En bij ”twee zakken chips halen, één betalen” laat je de tweede zak toch niet liggen? En wat te denken van sociale druk in eigen omgeving: hoe vaak wordt er niet gezegd „doe niet zo flauw en ongezellig”, als je een traktatie afslaat? En als het regent, pakken we toch gewoon de auto? Binnen de gezondheidsbevordering wordt al enkele jaren de slogan ”Maak de gezonde keus de makkelijke keus” gehanteerd. Dat kan door de omgeving te veranderen.

Zorgstelsel

Juist de overheid kan een rol spelen in het beïnvloeden van de omgeving. De Raad Volksgezondheid en Samenleving adviseerde begin april onder andere om gezond eten te stimuleren via wetgeving. Wetgeving die het gemeenten mogelijk maakt om het aantal fastfoodwinkels en snackbars in te perken. Een btw-verlaging op gezond eten, zoals fruit en groenten, of het invoeren van een suikertaks. Of bijvoorbeeld een verbod op reclame voor ongezond voedsel.

De overheid kan ook een rol spelen door ervoor te zorgen dat preventie een betere plek krijgt in ons zorgsysteem. Ons zorgstelsel wordt nu zo gefinancierd dat het behandelen van ziekten wordt beloond en niet het bevorderen van gezondheid.

Als het om preventie gaat, heeft niemand resultaatverantwoordelijkheid. Dat maakt het inzetten op preventie vrijblijvend.

Daarnaast is bekostiging van het bevorderen van een gezonde leefstijl beperkt. Zo wordt vanuit de basisverzekering jaarlijks slechts drie uur diëtistische zorg vergoed. Drie uur is veelal onvoldoende om de cliënt of patiënt te begeleiden naar een gezond voedingspatroon dat ook volgehouden kan worden, zeker als het gaat om complexe problematiek, zoals ondervoeding bij ouderen, overgewicht en chronische ziekten. De vergoeding voor deelname aan een gecombineerde leefstijlinterventie is er inmiddels wel, maar dergelijke interventies zijn niet voor iedereen toegankelijk of aantrekkelijk.

Eerlijke kans

De overheid kan via integraal gezondheidsbeleid bijdragen aan een gezonde leefomgeving, het stimuleren van gezonde keuzes en een gezonde leefstijl. Dergelijk beleid bevordert een eerlijke kans op gezond leven voor iedereen. Bovendien zijn preventieve maatregelen ook noodzakelijk om de vraag naar zorg en de zorgkosten in de toekomst beheersbaar te houden. Belangrijk, want we hebben het afgelopen jaar maar al te goed ervaren wat ”druk op de zorg” betekent.

De auteur is lector zorg voor voeding en gezondheid aan de Christelijke Hogeschool Ede en universitair docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam.