Het wordt tijd dat misstanden in de internationale ketens van onder andere Nederlandse bedrijven serieus worden aangepakt. De Nederlandse overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen door met goede wetgeving te komen die ervoor zorgt dat bedrijven de problemen in productieketens rond mensenrechten aanpakken. Maar bovenal wordt het ook tijd dat kerken een actieve rol spelen om overheden en bedrijven aan te spreken en te herinneren aan hun verantwoordelijkheid.

Binnen kerken lijkt om allerlei redenen veel huiver voor een dergelijke rol te bestaan. Dit terwijl er wel degelijk goede papieren voor zijn. Grote theologen zoals Augustinus, Thomas van Aquino, Luther, Calvijn, Wesley en Bonhoeffer dachten over veel onderwerpen verschillend, maar als het ging over de primaire rol van machthebbers en overheden, waren ze het met elkaar eens: de zwakke beschermen tegen geweld. Een gedachte die veelvuldig terug te vinden is in het Oude Testament. „O God, geef de koning Uw recht (…) Hij zal de ellendigen van het volk recht doen, Hij zal de kinderen van de arme verlossen en de onderdrukker verbrijzelen” (Psalm 72:1, 4). „Machthebbers worden volgens Calvijn „schuldig bevonden voor God aan nalatigheid, als zij niet uit eigen beweging diegenen bijstaan die hun tussenkomst nodig hebben.”

Volgens de laatste schattingen zijn wereldwijd meer dan 40 miljoen mensen slachtoffer van moderne slavernij. 150 miljoen kinderen werken illegaal, van wie 73 miljoen zelfs onder gevaarlijke omstandigheden. De productie van landbouwgrondstoffen, zoals palmolie, cacao en koffie, of het verven van stoffen in de textielindustrie kan leiden tot ernstige milieuschade en/of inbreuk op de mensenrechten in productielanden. We kunnen rustig stellen dat wij er tot op de dag van vandaag nog niet voldoende in slagen om „recht te doen aan de zwakken, redding te brengen aan de armen en de onderdrukkers neer te slaan.”

Nederlandse bedrijven dragen veel bij aan de internationale ontwikkeling en oplossing van grote vraagstukken van onze tijd, zoals armoede, onrecht en klimaatverandering. Maar die zijn ook vaak via hun internationale ketens betrokken bij de negatieve impact op mens en milieu. Dit probleem wordt onvoldoende serieus genomen en de huidige handhaving schiet tekort.

Profeet

Wat dat betreft is er niets nieuws onder de zon. Wie met de verhalen uit het Oude Testament vertrouwd is, weet dat Psalm 72 vaker een gebed was dan werkelijkheid. Machthebbers slaagden er vaak niet in om de zwakke te beschermen tegen geweld of nog erger; zij waren juist degenen die het geweld gebruikten. Maar elke keer wanneer een machthebber zijn macht misbruikt en de zwakke uitbuit, verschijnt er een profeet die hem herinnert aan zijn verantwoordelijkheid.

Dat profetische geluid is bij uitstek een rol voor kerken. Dat geluid overstijgt partijpolitiek en herinnert overheden en bedrijven aan hun verantwoordelijkheid om de zwakken te beschermen tegen geweld.

Joël Voordewind (ChristenUnie) heeft donderdag met steun van de Partij van de Arbeid, GroenLinks en de SP een wetsvoorstel ingediend bij de Tweede Kamer. De wet verplicht bedrijven uitbuiting en milieuschade in hun productieketen te bestrijden.

Dit is een mooi moment voor kerken om politieke partijen met een christelijke grondslag eraan te herinneren dat zij een verantwoordelijkheid hebben om de kwetsbaren te beschermen tegen geweld. Het schenden van mensenrechten en milieu zijn geen thema’s voor ‘linkse’ of ‘rechtse’ politiek, maar raken het hart van de Bijbelse boodschap. Bekering betekent luisteren naar God én naar de naaste: „… het loon van de arbeiders die uw velden gemaaid hebben, dat door u achtergehouden is, schreeuwt tot God…” (Jakobus 5:4).

Kerken kunnen dit concreet maken door bijvoorbeeld beleidsmakers, Kamerleden, ondernemers of ngo-vertegenwoordigers uit te nodigen om over deze vragen en thema’s in gesprek te gaan. Bij welke productieketens zijn wij als kerk, onderneming of individu betrokken? Welke mogelijkheden hebben wij om een stem voor die „schreeuwende arbeiders” te zijn en een profetisch geluid te laten horen? Hoe kunnen wij onze invloed aanwenden om uitbuiting en geweld tegen kinderen, vrouwen en mannen in productieketens tegen te gaan? (Eerlijke koffie schenken is al een mooie, concrete eerste stap.)

Ferme taal

In zijn boek ”The Prophets” bestrijdt de Amerikaanse rabbijn Abraham Joshua Heschel gloedvol de karikatuur dat de Bijbelse God alleen in ”geestelijke” zaken geïnteresseerd is. Zo schreef hij: „In de visie van de Bijbelse profeet is niets dat te maken heeft met goed en kwaad klein of banaal in de ogen van God (…) Voor ons is een enkele daad van onrechtvaardigheid – bedrog in zaken, uitbuiting van de armen – gering; voor de profeten is het een ramp. (…) Aanbidding voorafgegaan of gevolgd door slechte daden wordt een absurditeit. De heilige plaats is verdoemd wanneer mensen zich overgeven aan onheilige daden.”

Het is ferme taal van Heschel, maar hij sprak wel in de geest van de Bijbelse profeten. Laat de kerk die boodschap in woord en daad ter harte nemen.

Ruben Vlot is manager bij Mobilisatie International Justice Mission, Jan Wolsheimer is directeur van Missie Nederland en Annemarthe Westerbeek is coördinator bij Micha Nederland.