Om 50 procent van de ziekenhuisopnames en sterfte aan Covid-19 te voorkomen, moet bij willekeurig vaccineren minstens de helft van de bevolking zijn ingeënt. Als 60-plussers voorrang krijgen, lukt dat bij een vaccinatiegraad van 24 procent (ongeveer 4 miljoen vaccins). Maar bij gebruik van het algoritme hoeft slechts 8 procent van de bevolking, omgerekend 1 miljoen vaccins, te worden ingeënt. Dat stelt prof. Ron Herings, die het algoritme heeft ontwikkeld in samenwerking met andere onderzoekers van het Amsterdam UMC, het LUMC in Leiden en de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Een gigantisch verschil, dat je kunt bereiken met een eenvoudig hulpmiddel.”

Alleroudsten

Het vaccinatiebeleid in Nederland is nu vooral gericht op het inenten van de alleroudsten. Zo kwamen verpleeghuisbewoners in januari als een van de eersten aan de beurt. Dat kan slimmer, vindt Herings. „Leeftijd is een van de risicofactoren. Maar iemand van 40 met de spierziekte ALS zou ik eerder inenten dan een kerngezond persoon van 75.”

In plaats van hele bevolkingsgroepen te vaccineren, pleit de hoogleraar farmaco-epidemiologie –het vakgebied dat de effectiviteit en veiligheid van geneesmiddelen bestudeert– voor een vaccinatiestrategie op maat. „Laat de huisarts met behulp van dit algoritme bepalen wie er als eersten in zijn praktijk een prik mogen halen. Maar ook wie die beter niet kunnen krijgen, zoals kankerpatiënten met een beschadigd immuunsysteem. Ook daarbij helpt het algoritme.”

Vanaf volgende week kunnen behalve mensen met het syndroom van Down ook mensen met morbide obesitas (een BMI hoger dan 40) een coronaprik halen bij de huisarts. Is dat niet al voldoende gepersonaliseerd? Herings vindt van niet. Vrijdagochtend heeft hij nog doorberekend wat dat scheelt aan ziekenhuisopnames: slechts 1 procent. „Voor de groep zwaarlijvigen heb je 130.000 vaccins nodig. Geef je die aan de mensen met het meeste risico op ernstige ziekte, dan bespaar je 11 procent van de ziekenhuisopnames.”

Het algoritme, dat is gebaseerd op gegevens die vanaf april bij zo’n 10.000 coronapatiënten zijn verzameld, houdt rekening met een scala aan risicofactoren voor het krijgen van ernstige Covid-19. Allereerst iemands leeftijd. „Die curve loopt heel vreemd. Tot een jaar of zestig is er weinig aan de hand, daarna stijgt het risico exponentieel.”

Het geslacht telt ook mee. „Mannen lopen meer risico dan vrouwen.”

Een andere variabele is de aanwezigheid van onderliggende aandoeningen. „Hoeveel tijd heb je? Het zijn er 180.” Enkele voorbeelden: diabetes, hart- en vaatziekten, epilepsie en vasculaire dementie.

Ook de sociaaleconomische status van een wijk is ingecalculeerd. „Hoe lager, hoe groter het risico op Covid-19.” Dat heeft te maken met het type werk van lager opgeleide mensen, vermoedt Herings. „Iemand die in de bouw werkt, kan moeilijk binnenshuis blijven.”

Het algoritme, dat is bedoeld voor de eerstelijnszorg, werkt als volgt. Huisartsen kunnen de onderzoekers vragen de risico’s op ernstige Covid-19 te berekenen bij de mensen die staan ingeschreven in hun praktijk. „Binnen 2 minuten kunnen we dat voor de hele praktijk doen.”

Voor de berekening zijn patiëntengegevens nodig, zoals leeftijd en onderliggende aandoeningen. Die informatie is er van mensen die geregeld de huisarts bezoeken, maar niet van anderen. „Dat is ook niet nodig. Het gaat dan om gezonde mensen, die een laag risico lopen op ernstige Covid-19.”

De uitslag is een overzicht met namen van patiënten, op volgorde van hoog- tot laag-risico. Stel dat er 1 miljoen vaccins beschikbaar zijn, goed voor 8 procent van de bevolking, dan kunnen bij een praktijk van 2000 mensen de top 160 op de lijst een prik krijgen. Genoeg om het aantal ziekenhuisopnames en sterfte met de helft te verminderen, stelt Herings. „We denken hiermee een goede manier te hebben om mensen uit het ziekenhuis te houden en een hoop lijden te voorkomen.”

Traag

De risicoberekening is onderdeel van een waarschuwingssysteem dat lokaal en regionaal inzicht geeft in het dagelijks ontstaan van corona, ziekenhuisopnames en overlijden. Dit systeem wordt in Amsterdam, Noord-Holland en Flevoland uitgerold. In de rest van het land nog niet, al liggen er wel plannen. Herings vindt het traag gaan. „Hoe langer het duurt, hoe minder mensen je kunt helpen en hoe meer schade de zorg krijgt te verduren.” De hoogleraar heeft er „goede hoop” op dat het systeem binnenkort een landelijke dekking krijgt.