Het jaar 2020 was vol met grote verschuivingen in de wereld. De coronapandemie verstoorde de economie, het toerisme en de handel. In de Verenigde Staten koos men een nieuwe president. En in het Midden-Oosten werden nieuwe diplomatieke banden een werkelijkheid. De Verenigde Arabische Emiraten knoopten banden aan met Israël, waarop Israël afzag van annexatie van delen van de Westelijke Jordaanoever. Dit was tegen het zere been van de Palestijnen en hun bondgenoten. Al snel sloten Bahrein, Soedan en Marokko zich aan bij de VAE. De VS bemiddelden en speelden diplomatieke ruilhandel, en veegden het taboe van banden met Israël voordat vrede met de Palestijnen gesloten was van tafel. Er kwamen al snel vluchten tussen Tel Aviv en Abu Dhabi, er zijn handelsverdragen gesloten en vele Israëlische toeristen bezoeken inmiddels de Emiraten.

Burgeroorlogen

De normalisatie komt niet uit de lucht vallen. Al jaren hebben Israël en de Golfstaten clandestiene banden. Daarnaast hebben ze twee gemeenschappelijke vijanden: het sjiitische Iran en sinds kort het Turkije van Erdogan. In het Midden-Oosten geldt nog steeds: de

vijand van mijn vijand is mijn vriend. De spanningen tussen het soennitische en sjiitische blok lopen steeds verder op, waardoor landen als Syrië, Irak en Jemen al jaren kampen met burgeroorlogen en instabiliteit, met invloed uit Teheran als olie op het vuur. Daarbij steunt Iran openlijk de terreurorganisaties Hezbollah, de Palestijnse Islamitische Jihad en Hamas, waarmee het Israël bedreigt in zijn veiligheid. Iran als regionale boeman is dan ook een beeld dat wordt gedeeld door zowel Jeruzalem als de Golfstaten. En de notie dat Riyad, de hoofdstad van Saoedi-Arabië, aan de Golfstaten stiekem toestemming voor normalisatie zou hebben gegeven, kan dan ook wel plausibel worden geacht.

Nu president Trump het Witte Huis heeft verlaten en er vanuit Washington DC een nieuwe wind is gaan waaien, is de vraag: hoe nu verder met de normalisatie tussen Israël en de Arabische wereld? Een heel rijtje landen zou volgens geruchten al klaar staan om bij het kruisje te tekenen: Oman, Mauritanië, Pakistan, Indonesië en zelfs Saoedi-Arabië. Dat laatste land blijft de ultieme prijs voor Israël. In november 2020 was er naar verluidt zelfs een ontmoeting tussen premier Benjamin Netanyahu, de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo en de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman in de Saoedische stad Neom, nog geen vijftig kilometer van Eilat. Deze ontmoeting werd later ontkend door Saoedi-Arabië, maar dit laat zien dat de twee landen dichter bij elkaar komen. Volgens bronnen nabij de kroonprins zouden de Saoedi’s liever wachten met normalisatie tot de benoeming van Joe Biden als Amerikaans president, om een wit voetje te halen bij de nieuwe Amerikaanse regering. Terwijl oud-president Trump met de mensenrechtensituatie in Saoedi-Arabië minder moeite had, is bekend dat Biden daar kritischer op is. Normalisatie met Israël zou dat spreekwoordelijke witte voetje kunnen zijn, maar ook de eerste ”grote overwinning” op buitenlands gebied voor president Biden.

Vuist tegen antisemitisme

Een mogelijke normalisatie tussen Israël en Saoedi-Arabië zou betrekkingen in het Midden-Oosten voorgoed omgooien. De eerste toenaderingen zijn zichtbaar en de centrale positie van het koninkrijk zou daarnaast andere landen over de streep kunnen trekken. Een erkenning van de Joodse staat door de ”beheerder van de twee moskeeën” zou een enorme diplomatieke overwinning zijn voor Jeruzalem. Een mijlpaal, vergelijkbaar met de vrede met Egypte.

Het is niet zo dat de twee landen elkaar niets te bieden hebben. Saoedi-Arabië is een van de rijkste landen in de regio en heeft via zijn positie in de islamitische wereld veel invloed op moskeeën wereldwijd. Al eerder onderstreepten Saoedische imams tijdens een bezoek aan Auschwitz-Birkenau hun oppositie tegen antisemitisme. Ze stelden dat Holocaustontkenning anti-islamitisch is. Hiermee zou het land een vuist kunnen maken tegen antisemitisme én de ontkenning van de Joodse link met het Heilige Land.

Israël heeft weer veel te bieden op het gebied van irrigatietechniek en veiligheid. Na de normalisatiedeals met de VAE, Bahrein, Soedan en Marokko kwam er al snel samenwerking op deze gebieden. Het is voor te stellen dat er vanuit Riyad ook interesse is voor Israëlische innovaties.

Gedeelde vijand

Maar Jeruzalem en Riyad zijn vooral verbonden door hun gedeelde vijand: het sjiitische Iran. Iran jaagt beide landen tegen zich in het harnas door middel van de Hoethi-rebellen in Jemen en Hezbollah in Libanon (zogenaamde proxy’s) en het streeft naar hegemonie in het Midden-Oosten. Beide landen voelen zich bedreigd door Teheran, en worden gesteund vanuit Washington. Het blok Jeruzalem-Riyad zou een aanzienlijk tegenwicht tegen de arm van Teheran zijn. Biden zou dat niet kunnen negeren bij het uitstippelen van zijn beleid ten aanzien van Iran. Of de normalisatie zal leiden tot dezelfde beelden van verbroedering als die uit de VAE, is nog maar de vraag. Maar dat de implicaties in het Midden-Oosten enorm zullen zijn, is niet te ontkennen.

De auteur is historicus en stafmedewerker Centrum voor Informatie en Documentatie Israël.