„Wit-Russen moeten crisis zelf oplossen”
Met haar bezoeken aan EU-leiders verdeelt de Wit-Russische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja het land, zeggen haar tegenstanders. Ze ontmoet donderdag in Den Haag premier Mark Rutte en vrijdag minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken.
Als een uitbundig schoolmeisje zwaait de 61-jarige Galina naar de stoet auto’s die aan haar voorbijtrekt. Toeterend met groen-rode vlaggen rijdt de colonne over de hoofdweg van Brest, in het westen van Wit-Rusland. Het zijn de kleuren van Aleksandr Loekasjenko. De automobilisten en Galina tonen hiermee hun steun aan de betwiste president. Samen met vriendin Natalja (60) is Galina de enige langs de kant die staat te juichen.
De ongeveer 200 auto’s zijn eerder die dag vertrokken uit Vitebsk, in het noordoosten bij de Russische grens, en rijden dwars door Wit-Rusland naar Brest, tegen de grens met Polen. Loekasjenko’s aanhangers willen hiermee de eenheid van het land benadrukken. In tegenstelling tot oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, die, volgens het Loekasjenkokamp, met haar bezoeken aan EU-leiders verdeeldheid zaait.
Sinds de oppositieleider in augustus na de presidentsverkiezingen Wit-Rusland ontvluchtte, ontmoette ze EU-leiders als Emmanuel Macron, Angela Merkel en Sebastian Kurz. Nu doet ze Nederland aan. Ze zoekt steun voor haar strijd tegen Loekasjenko. Zijn positie staat onder druk sinds de presidentsverkiezingen van 9 augustus die hij volgens de oppositie met fraude won. Sindsdien gaat die de straat op. Tichanovskaja claimt de verkiezingsoverwinning.
Geen inmenging
Galina heeft geen goed woord over Tichanovskaja’s ontmoetingen met EU-politici. Nadat alle auto’s haar zijn gepasseerd, wacht ze buiten op Natalja, die een winkel is ingegaan. Uit veiligheidsoverwegingen willen ze hun achternaam niet geven. Tichanovskaja’s buitenlandse optredens splijten de samenleving in een pro-Russisch en prowesters kamp, meent Galina. „De problemen waar Wit-Rusland voor staat, moet je samen oplossen. Niet met het buitenland.”
Tichanovskaja’s reizen zijn koren op de molen voor Loekasjenko. Volgens hem is het Westen uit op zijn val en wil het chaos zaaien in Wit-Rusland. De Wit-Russische oppositie, stelt hij, is een westerse marionet. Zelf klopt hij voor steun aan bij zijn Russische collega Vladimir Poetin. Hij kan rekenen op financiële en militaire hulp van Moskou, terwijl het Kremlin aast op een uniestaat met Wit-Rusland. Met instemming van Loekasjenko, zo lijkt het. Die zei dat van „Brest tot Vladivostok” maar één vaderland bestaat, waar „twee volkeren met dezelfde wortels” wonen. Alsof hij terug wil naar de Sovjet-Unie.
Wit-Rusland moet een soevereine staat blijven, benadrukt Galina. Ze verlangt naar de Sovjet-Unie, toen je zonder grensbelemmeringen kon reizen naar Kazachstan. Galina hekelt de westerse kritiek dat Wit-Rusland geen unie moet vormen met Moskou. „Waarom mogen wij dat niet? Allerlei landen worden toch ook lid van de EU? Wit-Rusland is een klein land. We kunnen het niet alleen. Zie het als een hand. Eén vinger heeft geen kracht. Alle vingers samen wel.” Want dat Loekasjenko aan Poetin hulp vraagt, is een ander verhaal. „We zijn broedervolken.”
Schulden
Deze zonnige herfstdag is het druk in de verkeersvrije Sovjetstraat, hartje Brest. Dat komt, zegt Dmitri (21) buiten achterover leunend op een bankje, omdat Wit-Russen uit Brest werken in Polen. „Met het salaris dat je daar verdient, kun je hier leven als een koning.”
Hij en leeftijdsgenoot en vriend Aleksandr plaatsen enkele kanttekeningen bij Tichanovskaja. Uit het niets werd ze presidentskandidaat, zonder enige politieke ervaring. Er is weinig bekend over haar plannen. En waarom is ze het land ontvlucht? Andere oppositieleden blijven met gevaar voor eigen leven wél in Wit-Rusland.
Als ze moeten kiezen, zien ze hun land het liefst in de EU. Beiden beseffen dat in Russische steden als Moskou en Sint-Petersburg het leven aangenaam is, maar daarbuiten niet. Ze vertellen dat Loekasjenko gevangen zit. „We hebben enorme staatsschulden”, legt Aleksandr uit. „Daarom lenen we geld van de Russische staat. Dit maakt ons steeds afhankelijker van Moskou en leidt uiteindelijk tot integratie.”
Hoe en wanneer die plaatsvindt, is voor de twee vrienden gissen. Dmitri: „We horen daar niets over. Loekasjenko beslist. En juist deze geheimzinnigheid frustreert op haar beurt de oppositie.”
