De val van Harbers, dinsdag, laat opnieuw zien welk spijkerbed Justitie en Veiligheid (J en V) voor bewindspersonen is. Eén afweging van ambtenaren die ongelukkig uitpakt en onder het vergrootglas wordt gelegd en je loopbaan is, terecht of onterecht, alweer voorbij.

Asielzaken, mensenhandel en prostitutie waren in de VVD-Tweede Kamerfractie niet Harbers’ ding; hij was financieel specialist. Dat de VVD het Kamerlid in 2017 naar voren schoof als justitiestaatssecretaris was omdat hij de reputatie heeft een bruggenbouwer te zijn die zich, als dat in een vierpartijencoalitie nodig is, ook makkelijk laat wegspelen en overrulen. Zie de zaak van de Armeense asielkinderen Lili en Howick. Op bijna één en dezelfde dag moest de VVD’er die voor de twee verantwoordelijk was twee uiterste beleidskeuzes verdedigen. Eerst het voornemen om beiden uit te zetten; later het besluit om ze toch in aanmerking te laten komen voor asiel.

Toen de discussie over het verruimen van het kinderpardon opspeelde, gebeurde hetzelfde. Harbers was tegen, maar moest 700 aanvragen alsnog herbeoordelen om te bezien of de regels niet te streng waren toegepast.

Schietschijf

Aansprekende VVD-successen boekte hij de afgelopen twee jaar niet, maar daar is de asielportefeuille ook veel te weerbarstig voor. Neem alleen al de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Het vorige week verschenen rapport van de commissie-De Leeuw, ingesteld na een melding van een klokkenluider, bevestigde wat menigeen al dacht. De dienst werkt rommelig en stroef en kampt al tijden met grote personeelstekorten.

Het maakte Harbers tot een gewilde schietschijf voor met name PVV en SP, die Harbers in debatten konden bestoken met tal van venijnige vragen. Of het klopte dat de IND in 20 procent van de hogerberoepszaken tijdens de zitting verstek moest laten gaan? Dat van nog geen 5 procent van alle vreemdelingen met criminele antecedenten de verblijfsvergunning werd ingetrokken? Ambtenaren schreven daarop veelal wollige brieven, maar ten langen leste bleek het antwoord veelal ja.

Een proef met twee zogeheten aso-azc’s voor overlastgevende asielzoekers in Amsterdam en Hoogeveen, waar de VVD graag mee wilde scoren, bleek geen succes. Een rapport van de inspectiedienst van het ministerie schetste een alarmerend beeld van de centra. De ontspoorde asielzoekers die erin verblijven, gedragen zich veelal gewelddadig en agressief, al dan niet als gevolg van psychische problemen. De werkomstandigheden van het personeel zijn onveilig, omdat de juridische en de praktische middelen die nodig zijn om orde op zaken te stellen, ontbreken.

Verwarring

Eén actiepunt pakte Harbers voortvarend op: hij zorgde ervoor dat beter werd geregistreerd hoe vaak asielzoekers in aanraking kwamen met de politie; iets wat in het verleden niet of slechts incidenteel gebeurde. Uitgerekend bij het opstellen van de rapportage voor 2019 ging het mis. Verdenkingen van zware delicten belandden in de categorie overig.

Dinsdag hield Harbers de eer aan zichzelf, maar zijn opstelling riep de nodige verwarring op. De bewindsman kondigde aan zich te willen verantwoorden in de Kamer. Pas daarna zou hij conclusies trekken; tegelijkertijd zei hij al op voorhand te verwachten dat het zijn laatste debat zou zijn.

Uiteindelijk trad hij af, voordat de PVV een motie van wantrouwen kon indienen. Hoe wankel zijn positie was geworden binnen de coalitie en de VVD blijft daardoor onbekend.