Bij de ingang van het EMG-gebouw in Apeldoorn ligt in een vitrine een bijzondere Bijbel. De tekst is voor vrijwel elke bezoeker onleesbaar. Het exemplaar komt uit India, waar een voor de meeste westerlingen onbekende taal wordt gesproken.

Het meest bijzondere is dat deze Bijbel zwartgeblakerde randen heeft. Vlammen van vuur hebben met dit boek gespeeld. De Bijbel is rondom aangetast. Ze is als een vuurbrand uit het vuur gerukt bij de brand van een kerkje in Oost-India, in januari 2019. Uit haat tegen het christelijk geloof was het gebouw in brand gestoken.

Stichting de Ondergrondse Kerk bood deze bijzondere Bijbel aan bij de afronding van de actie van stichting Draagt Elkanders Lasten in maart 2019. RD-lezers brachten daarbij ruim 800.000 euro bijeen voor de vervolgde christenen in India. Elke bezoeker van het kantoor van het RD wordt er dus direct aan herinnerd dat de vrijheid die wij hebben om de Bijbel te lezen niet zo gewoon is als wij vaak denken. Zo heeft deze inmiddels onbruikbare Bijbel toch nog een functie.

Natuurlijk is dit hergebruik uniek. In zekere zin is het maar gelukkig ook dat het niet met elke Bijbel zo afloopt. Boek- en Bijbelverbrandingen zijn in onze tijd uniek. Tegelijk is er de vraag: Hoe ga je om met Bijbels die oud en opgebruikt zijn?

Dat laatste is natuurlijk wel van belang: opgebruikt. Een schooldirecteur zei: „Jongelui, zo dadelijk krijgen jullie van het schoolbestuur een afscheidsgeschenk dan nooit genoeg gewaardeerd kan worden. Jullie krijgen een Bijbel! Nu één vraag: Hoe ziet jouw Bijbel er over tien jaar uit?”

De directeur hoopte dat de Bijbel dan aan vervanging toe was. Geen misplaatst verlangen. Want hoeveel schoolverlaters krijgen niet een Bijbel om die op zijn best op de boekenplank te zetten, waar die onder het stof verdwijnt.

Zo’n vijf jaar geleden organiseerde het Nederlands Bijbelgenootschap samen met uitgeverij Royal Jongbloed een actie waarbij oude Bijbels werden ingezameld. Duizenden kwamen er binnen. Sommige waren aftands, lagen uit de band. Ze waren helemaal opgebruikt, stukgelezen. Een behoorlijk deel was echter ook overduidelijk nooit of nauwelijks gebruikt. Daaronder waren veel Bijbels die aan jongeren waren gegeven toen ze de (zondags)school verlieten. Jammer.

Heilig

Wat doe je als de Bijbel bijna uit elkaar valt? Er zijn mensen die deze dan gewoon bij het oud papier gooien. Het gaat naar hun overtuiging om niet meer dan een aantal velletjes bedrukt papier.

Een groep vindt dat ongepast. Haar argument: Het Woord van God gooi je toch niet bij de oude kranten. Vaak kiezen deze mensen er uit een soort verlegenheid voor de Bijbel in een doos op zolder te leggen. Tegelijk zijn ze zich ervan bewust dat dit slechts het vooruitschuiven van het probleem is. Vroeg of laat dient de vraag zich weer aan: Wat doen je met een oude, versleten Bijbel?

Enkelen hebben een voorkeur voor een oude traditie om de Bijbel te begraven. In het verleden gebeurde dat vaker dan nu. De Bijbel werd dan in de tuin of soms op de begraafplaats in een diepe kuil gelegd.

Dit gebruik heeft verband met de Joodse traditie. De Talmoed schrijft voor dat een oude, versleten of onbruikbare Thorarol in gesloten aardewerk wordt begraven op een Joodse begraafplaats, naast een Talmoedgeleerde. Niet dat elke Jood zich daaraan houdt, maar orthodoxe Joden doen dat zeker. Een rol zomaar bij het oud papier zetten, kan bij de Joden absoluut niet.

Wie naar Bijbelse voorschriften voor de omgang met oude, versleten Bijbels zoekt, zal dat tevergeefs doen. Nergens staat in het Oude Testament dat de boekrol als zodanig heilig is en daarom aan het eind van de gebruikscyclus op bijzondere wijze behandeld moet worden. De boekrol of de gedrukte, ingebonden bladzijden met de kaft zijn niet heilig. De inhoud van de Bijbel, de Boodschap, is dat wel. De kerk van het Nieuwe Testament gaf in lijn met de boeken van het Oude Testament ook geen voorschriften voor de omgang met oude Bijbels. En heilige voorwerpen kent het Nieuwe Testament ook niet.

Duurzame oplossing

Dat betekent echter niet dat er zomaar lukraak met een Bijbel kan worden omgesprongen. Ieder die enige indruk heeft van de heilige inhoud van het Boek der boeken zal ook met respect en eerbied omgaan met een Bijbel. Tussen de twee kaften zit namelijk de Boodschap van God.

Wie daar enig besef van heeft, zal een (zak)bijbel niet tijdens kerkdiensten gebruiken als stootkussen tussen knie en kerkbank. Evenmin geeft het pas om de randen van Bijbels te bekrassen, zoals sommige jongeren op school soms gedachteloos doen. De vraag kan ook gesteld worden of een Bijbel op de vloer gelegd mag worden. Zou men dat ook doen met een brief van koning Willem-Alexander? Terwijl de Bijbel een brief is van de Koning der koningen. Wie over de heilige inhoud van de Bijbel nadenkt, zal niet het risico willen nemen dat er (per ongeluk) op getrapt wordt.

Wanneer de Bijbel stukgelezen is en daardoor uit de band ligt, mag men blij zijn. Wie dan besluit een nieuwe te kopen, is verstandig. Sommigen zullen het oude exemplaar niet willen wegdoen omdat het hen dierbaar is geworden, bijvoorbeeld vanwege de aantekeningen die ze erin hebben gemaakt. Zij bewaren het oude boek ergens.

Wie echter van zijn oude exemplaar af wil, maar het niet bij het oud papier wil gooien, zou een mogelijkheid moeten hebben om zijn Bijbel zonder een gewetensprobleem weg te doen. Een optie zou kunnen zijn dan de mogelijkheid te hebben om bij aankoop van een nieuwe Bijbel de oude in te leveren, zodat die beschikbaar komt voor papierproductie waarmee nieuwe Bijbels worden gedrukt. Zoals het Nederlands Bijbelgenootschap en Royal Jongbloed in het verleden hebben gedaan? Zou bijvoorbeeld de Gereformeerde Bijbelstichting haar netwerk van verkooppunten en comités niet kunnen inzetten voor het inleveren van Bijbels?

Door zo’n structuur te bieden voor het opruimen van oude Bijbels wordt niet alleen de Bijbelbezitter geholpen om op een passende manier zijn oude Bijbel op te ruimen, maar wordt ook in tweeërlei zin een duurzame oplossing gekozen: hergebruik van papier is in het belang van het milieu en op oud papier nieuwe Bijbels drukken, zorgt dat het Woord weer verder komt.