Taalrubriek: Maak het maar soldaat, anders zit je met de gebakken peren
Zomaar een doordeweekse avond in de meivakantie. Nieuwsgierig kijk ik in het papieren tasje dat man en zoon voor me hebben meegenomen uit Amsterdam. Ah, een brownie! De allerlekkerste die bestaat. De soort die ik in mijn studententijd graag at. Die gaan we vanavond samen soldaat maken.
Ik weet niet of ik dat letterlijk zo dacht, dat soldaat maken. Maar het klinkt wel erg mooi, al is het een rare zegswijze en is het ook nog eens gissen naar de herkomst. Misschien was ”soldaat maken” oorspronkelijk een andere benaming voor ”inlijven” of voor ”in het leger gaan”. In het Duits is er zelfs een uitdrukking ”Dieses Geld wird Soldat”, wat iets betekent als: geld verdwijnt zoals een soldaat uit het gewone leven verdwijnt als hij in het leger gaat.
Of wijst ”soldaat maken” erop dat soldaten sterke magen hebben en dat ze zo’n beetje elk soort eten kunnen verdragen? Beide verklaringen zijn mogelijk (aldus Marc de Koster in zijn ”Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans” uit 1988), maar de laatste lijkt de meest voor de hand liggende en voor het oog meest plausibele.
Opvallend vaak gebruiken mensen de uitdrukking als het om een fles wijn, whisky of iets anders met alcohol gaat. Maar dat lijkt toeval – misschien zo gegroeid omdat soldaten en drinken nu eenmaal een mooie combinatie zijn?
Ook lang geleden werden er al andere dingen soldaat gemaakt dan flessen drank, blijkt uit een voorbeeld uit 1917 dat taalkundige F. A. Stoett bij deze uitdrukking aanhaalt. Wijnkoper Itinga –dat dan weer wel– stuurde zijn vrienden destijds een uitnodiging om „een Westfaalsche ham te komen soldaat-maken.”
Hopelijk kwamen die vrienden opdagen, want anders zou de wijnkoper mooi met z’n hammetje zijn blijven zitten. Dan zat hij met de gebakken peren.
Dat is trouwens nog zo’n intrigerende culinaire uitdrukking, die alles te maken heeft met bezoek dat zijn afspraken niet nakomt. Gebakken peren waren vroeger een bekende lekkernij (het klinkt een beetje alsof peren nu niet meer lekker zijn, maar dat terzijde) en het was een gerecht dat vaak op tafel kwam voor gasten, aldus Onze Taal. Kwamen die eters dan onverwachts toch niet, dan zat je met een overvloed aan eten, je zat letterlijk met de gebakken peren.
Er rest in zo’n geval weinig anders dan de andere uitdrukking erop los te laten en de peren zelf maar soldaat te maken. In dat geval zal er geen kruimel van overblijven, want zo gaat het als je iets soldaat maakt. Je drinkt niet een enkel slokje, of je neemt geen bescheiden hapje, als je iets soldaat maakt gaat het helemaal op. De brownie, en het was een flinke, kan erover meepraten. Of eigenlijk niet meer.
Tweewekelijkse rubriek waarin de achtergrond van bekende en minder bekende uitdrukkingen wordt onderzocht.
