Volgens Blaise Pascal mag de kerkgeschiedenis ook geschiedenis van de waarheid worden genoemd. Dogma’s en beginselen worden in de geschiedenis vlees en bloed, ze worden concreet en tastbaar. En dan merken we wat ze waard zijn.

Zo is 500 jaar Reformatie een mooie gelegenheid om de balans op te maken van een van de veranderingen die zij heeft veroorzaakt, namelijk dat het kerkelijk gezag is ingewisseld voor het Schriftgezag. Oorspronkelijk lag het gezag in de Kerk niet in een geschreven Woord; de Heere Christus liet zijn leerlingen geen Bijbels uitdelen. Hij zond de apostelen met hun persoonlijke gezag de wereld in om de volken tot Zijn discipelen te maken. In dat onderwijs was er wel het Oude Testament als geschrift. Maar op haar eigen gezag legde de Kerk dat boek geestelijk uit, naar Christus toe.

Als de apostelen als dragers van persoonlijk gezag op een belangrijk punt een beslissing moesten nemen, kwamen ze bij elkaar voor overleg (Handelingen 15). Jakobus, Johannes en vooral Petrus (de ‘pilaren’ van Galaten 2) hadden meer gezag dan de andere apostelen.

Alleen de Kerk

De Reformatie verbrak dit systeem en schoof de Schrift naar voren, onder gelijktijdige minimalisering van het ambtelijk gezag. Calvijn noemde een predikant „een mannetje uit het stof verrezen.” In de afgelopen 500 jaar bleek dat deze wissel van Kerk naar Woord niet alleen zegen bracht. Het vermogen om de Schrift zonder kerkelijk gezag te kunnen verstaan, is overschat. Mensen denken niet in een neutrale, universele logica, maar binnen een persoonlijk en beperkt denkraam. Luther en Calvijn konden het al niet eens worden over het heilig avondmaal. Zo is het protestantisme vervallen in een groteske verdeeldheid.

Hoewel de Schrift de kostbaarste bron is waar de theologie uit leeft, is het beginsel dat sinds de negentiende eeuw wordt uitgedrukt als sola Scriptura dus fout. Dat laat 500 jaar protestantse kerkgeschiedenis genadeloos zien. Het enig juiste beginsel is sola Ecclesia, alleen de Kerk. Paulus wijst haar aan als pilaar en vastigheid der waarheid (1 Timotheüs 3:15). Wie buiten de Kerk om andere sola’s kiest, gaat hier tegen in.

Liefde

Meestal leven we als protestantse denominaties vredig langs elkaar heen. We zouden boos worden als iemand ons liefdeloosheid verweet. Toch was dat precies de grief van Augustinus tegen de donatisten die zich hadden afgescheiden. „Jullie hebben het Woord en de sacramenten, net als wij”, aldus de bisschop, „maar jullie komen liefde tekort voor Christus en Zijn Kerk.”

Het is liefde die christenen naar elkaar drijft. Is het niet de liefde voor elkaar, dan toch in ieder geval de liefde voor Christus en de eenheid van Zijn lichaam, de Kerk. Kort voor Zijn kruisiging bad de Heere daarom: „opdat zij één zijn” (Johannes 17:21). Maar als er niets verandert, zullen wij bij Christus’ wederkomst voor Hem verschijnen in de gehavende toestand waarin we onszelf brachten.

Hoe verder?

Volgens dr. Arjan Plaisier is 500 jaar gescheiden optrekken lang genoeg geweest. Ook prof. dr. A. van de Beek heeft herhaaldelijk gepleit voor een terugkeer naar Rome. Maar hoe? De figuur van de beweging kan hier uitkomst bieden. Bewegingen hebben een platte structuur, net als het protestantisme. Protestanten zouden heel goed een beweging kunnen vormen binnen de Rooms-Katholieke Kerk. Een beweging met een eigen ritus die op kernpunten met die van Rome overeenkomt. Als deze beweging rechtstreeks onder de paus gaat vallen, zal dit protestanten de gelegenheid geven aan pauselijk gezag te wennen. Deze verbinding zal de schatten van de Reformatie Rome binnendragen op het hoogste niveau. We konden aan Benedictus XVI merken wat het voor een paus betekent als hij vertrouwd is met de Reformatie. Dit geeft gegronde hoop op geestelijke uitwisseling en verrijking.

Als protestanten een beweging binnen Rome zijn geworden, is de tijd gekomen om te stoppen met Reformatieherdenkingen. De strijd tussen Athanasius en Arius heeft ook geen jaarlijkse herdenking. Een beweging viert niet haar eigen bestaan, maar zoekt de hele Kerk te dienen.

Ook bevestigen Reformatieherdenkingen ons telkens in een trots bezit. Maar de Kerk van Christus legt historische last zo veel mogelijk af en gaat ootmoedig haar weg, haar Bruidegom tegemoet.

Dr. E. E. Bouter is predikant in de protestantse gemeente Amerongen-Overberg. Hij promoveerde in 2016 op een onderzoek naar kerkelijk gezag. Vorige week sprak hij tijdens de forumdiscussie ”Eén algemene Kerk” die de CSFR Rotterdam organiseerde. Dit artikel is een samenvatting van zijn bijdrage daar.