Gereformeerde theologie heeft blijvende zeggingskracht
De relevantie van de gereformeerde theologie is in de 21e eeuw een aangevochten werkelijkheid geworden. De aanstaande Hervormingsdag is een goede aanleiding om de relevantievraag nog eens te stellen.
De predikant en kunsthistoricus Allard Pierson (1831-1896) schreef in 1876 in zijn artikel ”Ter uitvaart” dat de christelijke dogmatiek door „verval van krachten” was bezweken en dat het tijd was haar „een waardige uitvaart te bereiden.” Dergelijke typeringen zijn in de loop van de recente geschiedenis ook geregeld toegepast op de gereformeerde theologie.
Waarom zou gereformeerde theologie niet meer relevant zijn? Meestal worden de volgende redenen genoemd:
Ze is niet invloedrijk. Wil ze weer relevant worden, zo is de gedachte, dan moet ze invloed terugwinnen.
Ze is niet langer houdbaar. Wil ze er weer toe doen, dan is revisie nodig.
Ze is niet nuttig. Wil ze weer zeggingskracht krijgen, dan moet ze de aandacht verleggen naar eigentijdse vragen.
Hoe steekhoudend zijn deze redenen? Wat de eerste betreft, invloed is voor de gereformeerde theologie nooit een doel op zich geweest. Invloed is een misleidend kenmerk. De relevantie van de gereformeerde theologie ligt in haar waarheidsgehalte, ongeacht haar status of aanzien.
De tweede reden klinkt indrukwekkend en hieraan zou een uitvoerige bespreking te wijden zijn. Toch schuilt er een zwakke plek in het argument. Als het werkelijk zo overduidelijk is dat de gereformeerde theologie onhoudbaar is gemaakt door nieuwe inzichten, waarom leeft ze dan nog steeds? De Utrechtse hoogleraar J. I. Doedes (1817-1897) reageerde op Piersons aankondiging met een artikel getiteld: ”De aangekondigde uitvaart der ”Christelijke Dogmatiek” voorloopig afgezegd.” Dat antwoord staat nog steeds. Bijna 150 jaar later is het graf voor de gereformeerde theologie nog steeds niet gedolven. Er is dus alle reden om aan de houdbaarheid van deze onhoudbaarheidsstelling te twijfelen.
De laatste reden komt misschien wel het dichtst bij hoe gereformeerden er zelf over denken. Daarom loont het om hier wat dieper op in te gaan. Twee vragen zijn daarbij belangrijk: Wat is gereformeerde theologie? En: Hoe kan die theologie vruchtbaar gemaakt worden voor onze tijd?
Wat is gereformeerd?
Wat is gereformeerde theologie? Als afzonderlijk vraagstuk is deze vraag nog geen twee eeuwen oud. De antwoorden lopen sterk uiteen. Soms wordt gereformeerde theologie methodisch of sociologisch gedefinieerd. Gereformeerd is dan het volgen van een bepaalde manier van werken of geeft aan vanuit welke ”traditie” iemand werkt. Het nadeel van deze definities is dat ze nauwelijks richting geven voor het gebruik van gereformeerde theologie in relatie tot actuele vraagstukken.
Sommigen definiëren gereformeerde theologie op een confessionele manier. Gereformeerd zijn is dan theologiseren vanuit de op schrift gestelde gereformeerde belijdenis. Dit is een stap in de goede richting, maar te historisch bepaald. Hetzelfde geldt voor het definiëren van gereformeerde theologie op basis van het werk van theologen als Johannes Calvijn of John Owen. De beoefening van gereformeerde theologie in het heden vraagt om heldere uitgangspunten die gemakkelijk verbonden kunnen worden aan verschillende contexten.
In lijn met de traditie van het neocalvinisme en de oude Princeton-theologen (verbonden aan het conservatieve Princeton Theological Seminary in de VS) is gereformeerde theologie het beste te omschrijven als die vorm van christelijke theologie waarin God het meest centraal staat, waarin het meest overtuigend beleden wordt dat de Heilige Schrift door onze zondigheid noodzakelijk is, waarin de inwerking van het bovennatuurlijke op deze wereld het meest vrijmoedig erkend wordt en waarin de verlossing door Christus het meest radicaal als Gods werk wordt geleerd.
Deze definitie geeft een duidelijke richting aan, maar opent ook de mogelijkheid tot gesprek met niet-gereformeerde vormen van christendom. Gereformeerde theologie is zowel principieel als oecumenisch. Zij is de meest christelijke theologie, doet het meeste recht aan het Bijbelse getuigenis, peilt de ernst van de zonde het diepst en verheerlijkt Christus het meest.
Toepassen
Hoe kan deze gereformeerde theologie nu vruchtbaar zijn voor onze tijd? Soms wordt er gesproken over het actualiseren van de gereformeerde theologie. Dat roept echter teveel de suggestie op dat gereformeerde theologie achterhaald is. Alsof ze pas na een doorstart onder leiding van een bekwame curator weer verder kan. De Amerikaanse theoloog C. W. Hodge jr. (1870-1939) merkte terecht op: „Waar ootmoedige mensen het zicht op Gods glorie ontvangen en zich voor Hem in aanbidding en nederigheid neerbuigen, alleen vertrouwend op verlossing door Zijn genade en kracht, daar hebt u het wezen van het gereformeerde geloof.” Kan dit ooit achterhaald zijn?
In het licht daarvan kunnen we beter spreken over het toepassen van gereformeerde theologie op de eigen context. Deze toepassing is een tweesnijdend scherp zwaard, want niemand kan de gereformeerde theologie toepassen op anderen en zelf buiten schot blijven. Het is hier niet mogelijk te tonen wat zo’n toepassing oplevert. Volstaan mag worden met de oproep aan alle ”zonen der Reformatie” zich niet te schamen voor de gereformeerde leer en die vrijmoedig toe te passen in deze tijd.
De auteur doceert dogmatiek bij de CGO-E.
