Narcisme, borderline, autisme of schizofrenie. Bij de meesten van ons roepen deze ziektebeelden vaak gedachtes en ideeën op die geen schoonheidsprijs verdienen. Stigmatisering is overal te vinden, in alle soorten kringen en subculturen. Helaas ook in de ggz of binnen kerken.

Onze hersenen werken nu eenmaal zo dat we graag in categorieën denken om iets overzichtelijk te houden. En binnen de ggz is een label ook gewoon nodig om de behandeling door de zorgverzekeraar te laten vergoeden en de richting van de behandeling te bepalen. Toch wordt er snel negatief over psychische aandoeningen geoordeeld en ontstaan er stigma’s, wat problematische gevolgen heeft voor iemand die daaraan lijdt. En dat terwijl bijna de helft van de Nederlanders ooit te maken krijgt met een psychische aandoening. Het kan iedereen overkomen.

De stigma’s rond psychische problemen kunnen mensen ervan weerhouden om de hulp te accepteren die ze nodig hebben. Toen mij een intensieve behandeling werd geadviseerd, was mijn eerste reactie: „Maar ik ben niet gek.” Ik studeerde toegepaste psychologie en weigerde zelf in zo’n vakje terecht te komen waarover ik leerde. Toch ben ik na mijn studie wel gestart met een behandeling. Ik had namelijk ook geleerd dat je het verleden beter kan ‘opruimen’ als je grondig dingen wilt veranderen in je leven.

Toen kreeg ik wel een label. Dit had heel veel impact op mij. Vanaf dat moment ontkwam ik er niet aan om mezelf ook door de bril van het label te zien. Na verloop van tijd wist ik niet meer wat ik erger vond: mijn klachten of het idee dat ik als psychisch ‘ziek’ gediagnosticeerd was. De kloof tussen mij en de gewone wereld werd groter. Het leek alsof mijn diagnose op mijn voorhoofd stond. Maar het waren mijn eigen gedachtes hierover die het grootste probleem vormden.

Geen harde lijn

Een gevolg van stigmatisering is dat mensen die dit ervaren zich daardoor extra eenzaam en onbegrepen kunnen voelen. Ook in kerken kunnen zij zich erg alleen voelen staan met al hun worstelingen. Verder verhogen verwrongen beelden van psychische stoornissen de drempel om dingen bespreekbaar te maken. Schaamte en zelfstigma werken als gevangenismuren. Psychische problemen hebben is al een gevangenis op zich, eentje waar niemand zelf voor kiest. Maar de combinatie met alle vooroordelen vanuit de omgeving zorgt ervoor dat het voelt als een dubbele gevangenis. En dat terwijl het bij psychische klachten gaat om zaken die veel mensen herkennen, in meerdere of mindere mate. Iedereen is weleens bang, humeurig, wiebelig of onzeker. Er is geen harde lijn tussen normaal en psychopathologisch.

Het heeft mij veel tijd gekost om mezelf weer los van het label te kunnen zien. Het triggert me daarom enorm als ik hoor hoe er soms over gepraat wordt. Regelmatig hoor ik mensen om me heen opmerkingen maken of ongenuanceerde uitspraken doen over „mensen die therapie nodig hebben”. Maar ook over specifieke diagnoses. Een paar voorbeelden: „Mensen met een psychische aandoening zijn minder intelligent.” Of: „Hun psychische problemen komen door persoonlijke zwakte.” Dit is onterecht. Mensen worden in een hokje geplaatst waar ze echt niet in thuishoren. Ze zijn meer dan hun diagnose en hebben een unieke persoonlijkheid.

Stickertje

Vanuit een psychische stoornis kunnen mensen soms hun omgeving pijn doen en anderen schade berokkenen. Dit wil ik niet bagatelliseren. Beschadigde mensen beschadigen anderen. Maar ook dan zullen heersende stigma’s, juist als ze benadrukt worden, iemand ervan kunnen weerhouden om te werken aan zijn of haar problemen.

Laten we vooral niet vergeten dat er herstel mogelijk is voor de meeste psychische stoornissen. Vaak wel met behulp van een behandeling. En dan kom je toch weer bij het stickertje, dat vooral als doel mag hebben dat anderen rekening kunnen houden met specifieke kwetsbaarheden van een persoon. Dus niet als manier om iemand te omschrijven. En deze stickertjes kunnen er in sommige gevallen ook weer af, als de klachten niet meer de overhand hebben.

Geloofsbeleving

Mensen zijn helaas niet altijd even goed op de hoogte van psychische stoornissen. Er is veel onwetendheid. Te weinig kennis leidt, vaak onbewust, naar misvattingen en vooroordelen. In kerkelijke gemeenten ontbreekt die kennis soms evenzeer. Terwijl ambtsdragers en anderen die actief zijn in het pastoraat of op een andere manier zorg dragen voor medebroeders of -zusters veel te maken krijgen met allerlei soorten problematiek. Juist voor hen zijn kennis en inzicht van belang. Dat begint met informatie vergaren over de meest voorkomende stoornissen.

Omdat deze doelgroep veel worstelt met geloofsbeleving, is het ook goed om te weten hoe de problematiek hierin doorwerkt, en hoe je iemand dan op een goede manier kunt ondersteunen. Meer kennis en begrip leiden tot minder invullingen en vooroordelen. Proberen vrij te komen uit de ene gevangenis is namelijk echt al intensief genoeg.

De auteur is toegepast psycholoog en werkt bij Eleos en het Kennisinstituut christelijke ggz (onderdeel van Eleos en De Hoop ggz). Zij werkte mee aan het ”Handboek pastoraat bij psychische problemen”, dat deze maand verschijnt.