Het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO) is traditiegetrouw een van de overlegpartners in het gesprek tussen minister Ferd Grapperhaus en de kerken. Namens het CIO nam ook secretaris Woestenberg maandag deel aan het overleg, dat leidde tot een dringend advies om het aantal bezoekers in de erediensten terug te brengen tot dertig personen.

De nieuwe, vergaande afspraken hebben veel mensen verrast. Kwamen deze er vanwege de ophef over Staphorst?

„Al vorige week na de persconferentie hebben we in het CIO besloten dat er een nieuw, inmiddels vierde, communiqué moest komen. Daar wilden we deze week over vergaderen. De belangrijkste factor hierbij is de snelle opleving van het virus. We zitten wat de verspreidingsratio betreft weer op het niveau van maart. We hebben daarom een consistente lijn willen kiezen, door ook in onze aanbevelingen terug te gaan naar de situatie van maart.

Lees ook

CIO: Virus vraagt meer prudentie dan richtlijnen voorschrijven

Tegelijk zagen wij in de loop van vorige week op sociale media steeds meer weerstand tegen vrijheden van kerken ontstaan. Daar kwam de berichtgeving over de diensten in Staphorst bij. We merkten dat de maatschappelijke en politieke verontwaardiging heel groot was. Ook vanuit een hoek die de kerken doorgaans goed gezind is, zoals de CU en het CDA. CU-leider Segers, die nu oproept tot maatwerk voor kerken, nam zondag op Twitter afstand van de situatie in Staphorst. Door deze ontwikkelingen is de invulling van het communiqué maandag vrij snel scherper geworden dan wij vorige week voor ogen hadden.”

Waarom is maatwerk geen optie meer? Er zijn vrijwel geen besmettingen in kerken. En verschillende theaters in het land ontvangen nog honderden bezoekers.

„Maatwerk is zeker een optie, waar we serieus naar kijken. Dit advies geldt nu voor oktober, maar we hopen zo snel mogelijk op meer maatwerk. Wat we te allen tijde willen voorkomen, is dat uiteindelijk de burgemeester of boa gaat bepalen welke mensen in de kerk mogen komen. We vinden dat de kerk daarin aan zet is. Maar om die vrijheid te kunnen borgen, zijn er afspraken nodig. Heldere criteria, bijvoorbeeld over welke invloed samenzang heeft op de anderhalvemeterregel. We werken heel hard aan zulke criteria, maar dat kost wel tijd. En die hadden we op dit moment niet, gezien de besmettingscijfers die in lijn liggen met maart. Er moest nú een interventie komen.”

Een heel aantal gemeenten zal zich overrompeld voelen door dit advies. Zijn zij wel voldoende vertegenwoordigd maandag?

„Naast het CIO waren ook vertegenwoordigers van verschillende kerkgenootschappen, van evangelische tot reformatorische, bij het overleg aanwezig. Dat gesprek is zorgvuldig verlopen. We hebben eerst gezamenlijk, met acht personen, vooroverleg gehad. Daarna heeft de minister in drie kwartier via een videoverbinding zijn observaties gedeeld. We hebben vervolgens een voorstel opgesteld, en daarna opnieuw overlegd met de minister. Ik geloof dat daarbij alle mogelijkheden eerlijk zijn besproken: ook grotere groepen of het toepassen van maatwerk.

Volgens mij is de conclusie dat er weinig draagvlak is voor deze nieuwe adviezen wat te kort door de bocht. Op het grondvlak van de kerken is een grote en heel begrijpelijke behoefte aan viering en samenkomen. Die spanning is er vanaf het begin, en die loopt alleen maar op. Net zoals dat in de samenleving gebeurt. Mensen ervaren veel inconsistenties in een geheel van complexe maatregelen, en dat voelt niet meer logisch. Tegelijk zien we bij kerkbestuurders wel veel behoedzaamheid, en ook begrip voor deze afspraken. Het is mooi dat kerken nu geen besmettingsbron zijn, maar laten we onze zegeningen tellen en beseffen dat ze dat wel kunnen worden.”

Het communiqué noemt de situatie in Staphorst een „exces.” Doet zo’n woord werkelijk recht aan een gemeenschap die zich aan de overheidsrichtlijnen heeft gehouden?

„Om eerlijk te zijn, vind ik dat een semantische discussie. We wilden er niets meer mee zeggen, dan dat de situatie van Staphorst vanuit het geheel van de kerken uitzonderlijk is. Dat er zo’n grote groep mensen samenkomt, die ook nog eens aan samenzang doet, zonder mondkapjes – dat is niet hoe het er in de meeste kerken aan toegaat. Dát wilden we aangeven. Juist ook richting een gemiddelde Amsterdammer, die weinig van de kerk weet en denkt dat dit is wat er in alle kerken momenteel gebeurt.

Ik begrijp goed dat de gemeente in Staphorst inconsistentie ervaart; ze houden zich aan de regels. Iedereen die iets van kerken weet, weet ook dat men in Staphorst niets anders deed dan in de afgelopen drie maanden. Toch is die situatie nu opeens nieuwswaardig; dat heeft te maken met de veranderde maatschappelijke context. Het virus is terug, en breed in de samenleving gelden weer restricties vergelijkbaar met die van maart. Dat vraagt ook een signaal vanuit de kerken.”

Vrijdag vindt opnieuw overleg plaats tussen de kerken en Grapperhaus. Komt de hoop van Segers uit dat dan alsnog maatwerk voor kerken mogelijk wordt?

„We doen ons uiterste best, dat is alles wat ik er nu over kan zeggen. Ik hoop dat die ruimte er zo spoedig mogelijk weer kan komen, maar dat heeft tijd nodig. Die tijd krijgen we hopelijk door nu gezamenlijk even pas op de plaats te maken.”