Mensen reageren verschillend op verandering. Sommigen willen vasthouden aan wat ze hebben. Hun identiteit is zo verbonden met een vorm dat zij die als onopgeefbaar beschouwen. Zij hopen op een snelle terugkeer naar de vertrouwde patronen. Anderen zien een crisis als kans om een koerscorrectie door te voeren. In een crisis is zelfbehoud psychologisch het aantrekkelijkst. Vertrouwde structuren bieden veiligheid. Tegelijk is de kans groot dat de kerk hiermee door een nieuwe realiteit wordt ingehaald.

Een veranderende wereld vraagt om een proces van reformatie vanuit wezenlijke Bijbelse principes van kerkzijn. Zo’n proces heeft transitieleiderschap nodig. Zulk leiderschap vereist kennis van Bijbelse waarden, het openstaan voor bezinning op de vormen en verbinding houden tussen mensen en ideeën. Daarbij kan het waardevol zijn om te vragen: stel dat je in een nieuw gebied opnieuw gaat beginnen, wat ga je dan doen en waarom?

De Wegwijzer is 26 jaar geleden in Almere vanuit een nulpunt begonnen. Wij konden niet terugvallen op bestaande structuren en werden gedwongen om genoemd proces door te maken. Wat zeer verrijkend is gebleken. Onze gemeenschap bestaat uit meer dan 35 nationaliteiten en meer dan twaalf wereldwijde denominaties. We ontdekten vijf universele waarden die over de hele wereld en in alle culturen wezenlijke elementen zijn van kerkzijn: Christus centraal (aanbidding), onderlinge gemeenschap, gavengerichte dienstbaarheid, geestelijke groei (discipelschap) en getuigen van het heil naar niet-gelovigen. Waar deze elementen aanwezig zijn, bloeit de kerk.

De vraag is hoe mensen van buiten de kerk het christendom interpreteren. Uiten we ons als christenen vanuit onze maatschappelijke verantwoordelijkheid? Laten we de vrucht van de Geest zien? Staan we bekend om onze vrijgevigheid aan de armen? Spreken we ons uit over onrecht? Nemen we het op voor gemarginaliseerde groepen? Juist in tijden van crisis kan de kerk laten zien dat zij een beweging is van mensen, verbonden met Christus, niet van tijdelijk lege gebouwen.

Zondagse diensten

De coronacrisis is het meest ontwrichtend voor op kerkdiensten gebaseerde modellen van gemeentezijn. Ze raakte de gemeente in het hart. Inmiddels mogen we met beperkende maatregelen samenkomen. Maar de vraag is hoe we straks als kerken uit deze crisis komen. Stel dat we alles weer kunnen doen zoals we dat gewend waren, is dat dan de bedoeling?

Na de crisis overgaan tot het gewone kerkelijke leven zou de kerk weleens op grote achterstand kunnen zetten. De eerste christenen kregen niet de kans een kerk te bouwen in Jeruzalem, maar werden verstrooid naar Judea, Samaria en tot aan Damascus toe. En overal waar zij kwamen, deelden zij het Woord, vormden ze nieuwe gemeenschappen, baden ze voor elkaar en droegen ze zorg voor elkaar. Helpt deze crisis ons wellicht om, in plaats van concentratie, ‘verstrooid’ te raken en meer betrokken te raken op onze wijk, ons dorp of onze stad?

Wat betreft de inzet van digitale media kunnen we niet meer terug naar de oude tijd. Het aanbod van hoogstaande en inhoudelijk goede producties heeft het grote publiek bereikt. Onze livestream wordt in Almere nu uitgezonden via de lokale omroep!

Naast de livestream zijn er tal van digitale mogelijkheden om gemeenschap te beleven, mensen met elkaar te verbinden, kleine groepen te vormen, creatieve en interactieve thema’s op gang te brengen en nieuwe doelgroepen te bereiken. ‘Online’ beperkt zich niet tot de zondag, maar kan zeven dagen per week een belangrijke bijdrage leveren aan een nieuwe, dynamische manier van kerkzijn. We zien hoe jongeren in de kerk hierin graag een rol willen nemen.

Betrokkenheid

Al jaren worstelt de kerk met het begrip lidmaatschap. Wanneer zijn mensen gecommitteerd, officieel verbonden met de kerk? We zijn een netwerksamenleving geworden en het is de vraag of alle christenen na de lockdown zullen terugkeren op hun oude stek. Dat zal sterk afhankelijk zijn van meerdere lagen van verbinding die mensen met de gemeente ervaren. Het gemeenschapsleven door de week zal een grote rol spelen. Maar ook de kwaliteit van de prediking en de diensten op zondag. Kerkmuren worden lager. Er vindt erkenning en herkenning plaats door lagen van culturen, denominaties en lokale gemeenschappen heen.

Netwerk van kleine groepen

Kerken die gebaseerd zijn op kleine groepen hebben een grote voorsprong. Zij kennen een mate van zelforganisatie en hun schaalgrootte is gemakkelijk aan te passen. De kerk als organisch netwerk in plaats van statische organisatie. De kerk als huisgezin van God, van broeders en zusters die met Christus onderweg zijn, dagelijks geleid door Gods Geest in verbondenheid met anderen. Vanaf het moment dat wij als kerk niet meer konden samenkomen, hebben wij het grote belang gezien van de kleine groepen. Daar had de gemeenschap plaats, daar waren de onderlinge zorg en betrokkenheid. Het werd de ‘kerk in het klein’, verspreid over de stad. Niet afhankelijk van grootte maar van onderlinge relatie.

Een logische stap in deze manier van kerkzijn is nu het bijeenbrengen van een aantal kleine groepen per wijk voor een gezamenlijke bijeenkomst op zondag. Het opschalen van de huiskamer naar het buurtcentrum! Deze wijken worden voorzien van de prediking van het Woord via livestream vanuit één locatie. De rest gebeurt in de wijk. Vanaf september starten we zo diensten in buurthuizen en scholen in zes stadsdelen in Almere. Wat een missionaire kansen!

Een pandemie is een uitgelezen moment om onze activiteiten te heroverwegen. Welke zijn essentieel voor de gemeenschap en de missie van de kerk en welke zijn ondergeschikt en kunnen worden gemist? Met de naderende komst van Christus kunnen we het ons niet veroorloven energie te steken in onbelangrijke dingen. Hoe kun je het kerkleven eenvoudiger maar efficiënter maken en meer investeren in lokale verbinding, gemeenschap en maatschappelijke betrokkenheid? Niet alleen met mensen binnen de groep, maar ook daarbuiten?

Kerken kunnen door een crisis financieel in de problemen raken. Dat vraagt de kerk om zich te bezinnen op haar uitgaven. Dienen die werkelijk de Missie waartoe de kerk geroepen is? Als de kerk niet afhankelijk is van dure gebouwen of een kostbare overhead, kan zij meer investeren in haar missie en diaconaat.

Zingeving en hoop

Door een crisis kunnen geestelijke gezondheidsproblemen toenemen. Denk aan stress, eenzaamheid, burn-out en druk op relaties en gezinnen. Ook zal de vraag naar schuldhulpverlening toenemen. We leven in een complexe tijd met grote veranderingen die veel van mensen vraagt. Hier ligt voor kerken een kans. Christenen kunnen rust, licht en hoop brengen door de zekerheid die zij hebben in Christus Jezus.

Te midden van onzekerheid zouden christenen vooral boodschappers moeten zijn van licht en hoop. We hebben het perspectief van een eeuwig Koninkrijk dat niet van deze wereld is, maar wel concreet zichtbaar kan worden in onze samenleving. Gods missie gaat door en Hij gebruikt daarvoor zijn kerk. Ook in een onzekere, veranderende wereld.

De auteur is voorganger sr. in christelijke gemeente De Wegwijzer in Almere.