„Het kerkelijk leven beperkt zich niet tot de zondagse dienst, een plek”, zegt één van de predikanten van de protestantse kerk van Parijs-de Pentemont-Luxembourg voor de camera. Naast hem, voor de preekstoel, staat zijn collega. „Het is in de eerste plaats een gemeenschap rondom het Evangelie”, vervolgt hij. „Als die niet fysiek kan samenkomen, blijft er sprake van een geestelijke gemeenschap.” De boodschap is op de site van de kerk geplaatst.

De openbare erediensten van de gemeente zijn, zoals in vrijwel alle Franse kerken, geschrapt. Een oplossing is gevonden in een korte dienst met een handjevol kerkgangers op zondagmorgen, die online te zien zal zijn. Het is een maatregel die meer kerken in Frankrijk hebben getroffen, net als in Nederland.

Niet alle Franse kerken hebben die mogelijkheid echter. Soms omdat ze geen eigen gebouw hebben, zoals het gemeentestichtingsproject rond de Chapelle de Nesle, eveneens in Parijs. Het theater waar ze normaliter samenkomen is gesloten en daarom zit er weinig anders op dan te wachten op betere tijden. Een alternatief waarvoor veel Franse gemeentes kiezen, is de preek online te zetten.

In de rooms-katholieke kerken in Frankrijk zijn in principe alle diensten geschrapt, ook die van doop en huwelijk. Begrafenissen mogen alleen nog plaatsvinden in kleine gezelschappen van minder dan twintig personen. Diezelfde norm geldt voor eventuele andere diensten.

In België is het beeld in grote lijnen gelijk. De rooms-katholieke kerken zijn dicht en bieden soms onlinediensten. Sommige protestantse kerken slaan de handen ineen en verzorgen de komende zondagen bij toerbeurt zo’n dienst. Andere verwijzen simpelweg naar bestaande religieuze uitzendingen op televisie en radio.

De Evangelische Kirche Deutschland heeft op de landelijke site een lange rij alternatieven geplaatst, waarvan het simpelweg zelf lezen van de Bijbel er één is.

Antidotum

Waar protestantse en rooms-katholieke kerken in Europa zich gemakkelijk plooien, weigerde een groot deel van de orthodoxe kerken dat aanvankelijk te doen. „Ik kan met zekerheid zeggen dat we onze kerken niet zullen sluiten noch diensten zullen schrappen”, liet metropoliet Ilarion van het Moskou Patriarchaat van de Russisch-Orthodoxe Kerk vorige week zaterdag bijvoorbeeld weten tegenover Rossia-24 TV.

Gezondheidsdiensten maakten zich in het bijzonder zorgen over de gemeenschappelijke lepel die in orthodoxe kerken wordt gebruikt bij de viering van de eucharistie. De praktijk is dat de priester het brood in de kelk met wijn brokkelt en dat er via een lepeltje weer uit vist voor de communicant.

Verschillende kerkleiders wierpen de suggestie dat deze praktijk besmettelijk zou kunnen zijn, ver van zich. „Wijn, die verandert in bloed nadat het in de kelk is gegoten, is een natuurlijk desinfectiemiddel”, zei een vooraanstaande geestelijke van de Georgisch-Orthodoxe Kerk, aartspriester Nikolaz, bijvoorbeeld.

Ook de patriarch van Constantinopel, Bartholomeus I, liet zich aanvankelijk in die zin uit. De geestelijk leider van orthodoxe christenen noemde de communie „een antidotum voor sterfelijkheid.” Maar donderdag veranderde hij van koers en beval hij de sluiting van alle kerken tot eind maart.

„Deze beproeving zal ook weer voorbijgaan”, zei hij verder. „De wolken zullen verdwijnen en de Zon van de Gerechtigheid zal het dodelijke effect van het virus elimineren. Maar onze levens zullen voor altijd zijn veranderd.”