Herdenken blijft uitermate belangrijk, zegt Luden. „We zien het besef aftakelen hoe gruwelijk de Holocaust was. Sommigen ontkennen het, anderen bagatelliseren het. Overlevenden worden onheus bejegend door mensen die er weinig van afweten. Het aantal antisemitische incidenten is de afgelopen jaren sterk gestegen. Oorzaken zijn gebrek aan kennis over de oorlog, verruwing in de maatschappij, vooroordelen –en minder schroom om die te uiten.

Ook is er groei van groepen met extreme opvattingen: extreemlinks, extreemrechts of extreemreligieus. Zulke mensen zien alleen hun eigen waarheid en laten de feiten sneuvelen. Nu de ooggetuigen van het oorlogsleed wegvallen, moeten we er alles aan doen om het besef van het lijden van de Joden levend te houden. Gelukkig zijn de meeste mensen niet antisemitisch. En uit de belangstelling voor oorlogsherdenkingen en -musea blijkt dat men wil weten wat er is gebeurd.”

„Elke Jood in Israël kent wel iets van het lijden van de Holocaust”

In Israël staan de kranten vol over de Holocaustherdenking, zegt ds. M. L. Dekker, die daar voor de Gereformeerde Gemeenten in Nof HaGalil werkt. Het Wereld Holocaust Forum bracht Jeruzalem „in rep en roer.” Straten waren afgesloten en wereldleiders maakten hun opwachting. „Koning Willem-Alexander leek op de bevolking vooral indruk te maken doordat hij met zijn eigen vliegtuig kwam. Dat was op allerlei nieuwssites te zien.”

De herdenking maakt veel los, merkt ds. Dekker. „Iedereen hier kent wel iets van het lijden van de Shoah: uit verhalen van familieleden en de ouderen nog uit eigen ondervinding.”

De gebeurtenissen worden in een breder kader geplaatst: dat van eeuwenlang antisemitisme. „Ik was verrast toen ik de Jerusalem Post opensloeg en opeens het portret van Luther zag. Het stond bij een artikel waarin werd geschreven dat christenen ook debet aan Jodenhaat zijn geweest.”

In moskeeën wordt openlijk Jodenhaat gepredikt. „Ook hier vlakbij, in Nazareth, de grootste Arabische stad van het land. Niet alleen bij deze herdenking, maar elke vrijdag laat een imam daar een grimmige toespraak horen. Dat de Holocaustherdenking onder deze bevolkingsgroep extra aandacht kreeg, heb ik niet gemerkt.”

„Bijzonder dat er zoveel aandacht voor vervolging Joden is”

Herdenken én onderwijzen, het is allebei belangrijk, stelt algemeen directeur Ronald Leopold van het Anne Frank Huis in Amsterdam. „De belangstelling is groot, maar de kennis neemt af.”

Het voormalige onderduikadres van de beroemde dagboekschrijfster en het aanpalende museum trokken vorig jaar 1,3 miljoen bezoekers. „Het is en blijft bijzonder dat zoveel mensen zich verbonden voelen met Anne Frank en de geschiedenis van haar tijd”, zegt Leopold, die inmiddels ruim negen jaar leiding geeft aan het museum. „Ruim de helft van onze bezoekers is jonger dan 30 jaar.” Onze indruk is, mede gebaseerd op onderzoek van derden, dat de kennis over de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging onder jongeren afneemt. We hebben daarom de museale route in het Anne Frank Huis vernieuwd en geven meer informatie over wat er in die periode is gebeurd.

Het museum brengt een uitspraak van Otto Frank, Annes vader, in herinnering: „Wat is gebeurd, kunnen we niet meer veranderen. Het enige wat we kunnen doen is van het verleden leren en beseffen wat discriminatie en vervolging van onschuldige mensen betekenen.”

Stilstaan bij de gruwelen van Auschwitz

Auschwitz staat symbool voor de Holocaust, de gruwelijke moord op Joden, Roma en Sinti. Deze maandag is het 75 jaar geleden dat het grootste Duitse vernietigingskamp werd bevrijd. In Auschwitz zijn ongeveer 1,3 miljoen mensen vermoord. Ongeveer 1,3 miljoen… Hier telde geen mensenleven. Uiting van blinde haat.