„Wie van jullie moet nog een verklaring omtrent het gedrag inleveren?” roept coördinator Jan de Vries. „Die graag zo snel mogelijk bij mij droppen.” Mensen met schulden begeleiden mag niet als je een strafblad hebt.

Het is een grijze, druilerige zaterdagochtend. Op de derde verdieping van een kantoorgebouw in Zoetermeer brandt in één lokaal licht. Hier krijgen de dertien nieuwe vrijwilligers –zes vrouwen en zeven mannen– van SchuldHulpMaatje Zoetermeer vandaag voor het eerst training. Na een driedaagse cursus moeten ze er straks klaar voor zijn om mensen te begeleiden die in de schulden zitten en hun te leren op een goede manier met financiën om te gaan.

Langzaam stroomt het lokaal vol. „Hier staan koffie en thee”, gebaart Joke, de vrouw van Jan, naar de tafel met thermoskannen. „En jullie mogen zo veel koekjes pakken als je maar wilt.” De nieuwe vrijwilligers zien elkaar vandaag voor het eerst. Ze schudden handen, schrijven op naambordjes en voeren kennismakingsgesprekjes. „Wat doe jij in het dagelijks leven?” „Woon je in de buurt?” „Heeft iemand nog een zwarte stift?”

Bij de groepsintroductie blijkt dat het grootste deel van de cursisten tegen de pensioenleeftijd aan zit of net met pensioen is. Neem Leon van der Meer. Hij komt uit het onderwijs, heeft het eerste jaar na zijn pensioen thuis gezeten („om klusjes te doen”) en wil zich nu graag nuttig maken voor de medemens. „Maar bejaarden voorlezen is niet echt iets voor mij. Vandaar deze keuze; ik vind het leuk om geldzaken te regelen en allerlei overzichten in elkaar te draaien. Bovendien kom je zo nog eens met andere mensen in contact, het zal vast meer boeiende gesprekken opleveren dan bij de kassa van de Albert Heijn.”

De werkervaring van de groep is divers. Een ICT’er, iemand die bij de Rabobank werkt, een analist op de universiteit, iemand die werkzaam is op het ministerie van Defensie… Er is speciale aandacht voor een deelnemer van 26 die in de bedrijfsadministratie werkt. „Leuk, dat is een jongere leeftijd dan we hier vaak zien”, zegt trainer Kees van Dijk. „Welkom!”

Minderjarig

Van Dijk, schuldhulpverlener, bewindvoerder en hoofd educatie bij SchuldHulpMaatje, geeft de cursus aan de deelnemers. Vrijwilligers leren onder andere hoe ze een budgetplan kunnen maken, met welke instanties ze aan het werk moeten en hoe ze met schuldeisers kunnen omgaan. Vandaag staat het onderwerp communicatie centraal. Hoe motiveer je mensen om iets aan hun schulden te doen? Wat doe je als iemand lastige vragen stelt? „Je moet weten van de patronen die achter een schuld zitten, anders ga je op de verkeerde manier helpen”, zegt Van Dijk.

De schuldenproblematiek in Nederland is groot, aldus de trainer. Veel groter dan mensen denken. Er is vaak sprake van verborgen schulden, waarbij iemand de schone schijn ophoudt voor zijn omgeving maar ondertussen diep in de problemen zit. Ruim een half miljoen huishoudens hebben risicovolle schulden, wat betekent dat ze rood staan, rekeningen niet kunnen betalen of een creditcardschuld hebben. Ongeveer een half miljoen hebben problematische schulden, waar ze niet op eigen kracht uit kunnen komen. Vaak komt iemand steeds dieper in de problemen.

Van Dijk laat een video zien van de 17-jarige Kenny. Hij vertelt een indringend verhaal. Na het overlijden van zijn vader bleef hij alleen achter in huis. Hij werd depressief, opende geen enveloppen meer, vergat de huur te betalen en dreigde uiteindelijk uit huis te worden gezet. Met de hulp van vrijwilliger Jan heeft hij zijn uitgavenpatroon weer onder controle gekregen. Kenny: „Zonder Jan was het niet gelukt, ik zie hem als mijn opa.”

De groep reageert verontwaardigd op de video. „Hij is pas 17, minderjarig! Hoe kon dit gebeuren? Was er geen begeleiding?”

Dit soort situaties komt vaker voor dan je denkt, waarschuwt de trainer. „In theorie zijn er veel instanties die helpen. In de praktijk vallen mensen vaak tussen wal en schip.”

Rooklucht

Wat betekent dit voor de praktijk waarin de cursisten straks hun werk moeten doen? Allereerst: ze krijgen te maken met vooroordelen. Niet alleen van anderen, ook van zichzelf. „Mensen denken van alles over armoede. Dat het door foute keuzes komt of dat iemand niet hard genoeg werkt om uit de problemen te komen. Onbewust neem je deze meningen mee als je straks naar iemand met schulden gaat. Pas daarmee op.”

De trainer noemt een voorbeeld uit zijn eigen praktijk als schuldhulpverlener. „Soms loop ik naar een huis toe en vorm ik me al een oordeel op basis van de staat van de voortuin. Dan doet iemand de deur open, walmt de rooklucht je tegemoet en denk je: o, dit is er weer zo één. En meteen daarna: een bespaarpuntje. Terwijl het helemaal niet mijn zaak is of iemand wel of niet rookt.”

Zo’n negatieve gedachte heeft invloed op alle vragen die je daarna stelt. „Mensen geloven niet in zichzelf, als jij ook niet in hen gelooft, schiet het niet op.”

Dé boodschap die SchuldHulpMaatje de vrijwilligers wil meegeven: je gaat niet iemands schulden zelf aanpakken, maar je gaat meehelpen. Het draait allereerst om de zelfredzaamheid van iemand. Dus niet iemands post gaan sorteren, maar ervoor zorgen dat hij of zij dat op een goede manier zelf leert te doen.

Je zult gaan worstelen met je helpersrol, waarschuwt Van Dijk. „We zijn allemaal geneigd om zelf maar aan te pakken als iemand anders niet opschiet. Maar een slimme jongen die veel gamet, weet ook echt wel hoe hij online een zorgtoeslag moet aanvragen. Je kunt hem wijzen op het bestaan van zo’n toeslag, maar je hoeft niet samen achter de computer te kruipen.”

Fraude

„Wat zijn onze taken? Moeten we bijvoorbeeld ook mee met boodschappen doen als iemand geen auto heeft?” vraagt een cursist. Van Dijk vraagt aan de groep hoe die daar over denkt. De ene cursist vindt het geen probleem om even samen naar de supermarkt te rijden, de ander zou het niet doen. De trainer: „Een keer kan prima, maar de kans bestaat wel dat het snel een patroon wordt. Iemand verwacht dan dat je de volgende keer ook weer chauffeur bent. Je bent er primair om de financiën te regelen, niet om te behangen of boodschappen te doen. Geef je grenzen aan.”

Dat laatste is ook belangrijk wanneer je als vrijwilliger in aanraking komt met zaken die niet door de beugel kunnen. Wat doe je bijvoorbeeld als je ontdekt dat iemand een wietplantage op zolder heeft? Of wanneer een bouwvakker volledig afgekeurd is, maar in de praktijk soms dertig uur per week zwart bijklust voor een kennis? „Ergens snap ik dat wel”, reageert een vrijwilliger. „Zeker als iemand niet rond kan komen en zo wat bijverdient.”

„Klopt, maar het is gewoon fraude”, reageert Van Dijk. „Als jullie straks zoiets tegenkomen, moet je meteen contact opnemen met de coördinator. En dan stoppen we vaak met de hulpverlening.”

Fraude melden is juridisch niet verplicht, maar de schuldhulpmaatjes kunnen het niet negeren. „Dat zou vreemd zijn. Stel dat de gemeente er later achter komt; die kijken dan ook vreemd naar onze organisatie.”

Sommige cursisten kijken wat moeilijk. Niet met al deze scenario’s hadden ze rekening gehouden. „Vinden jullie het nog leuk om maatje te worden?” vraagt de trainer lachend. „Ik heb zin om aan de slag te gaan”, zegt iemand. „Al vraag ik me af of ik altijd de goede toon ga vinden.”

Gelukkig zijn er nog twee dagen training te gaan.

Schulden in de buurt? Doe de postcodecheck

Het aantal mensen met schulden in Nederland neemt toe. Exacte cijfers zijn lastig te bepalen, omdat gemiddeld slechts 10 procent van de mensen die fors in de problemen zitten zich meldt bij de schuldhulpverlening. Omdat ze zich schamen, durven mensen vaak niet om hulp te vragen. Uit schattingen van de rijksoverheid blijkt dat circa een op de tien gezinnen serieus in de problemen zit. SchuldHulpMaatje denkt dat dit er nog meer zijn. „Het lijkt wel alsof het verschil tussen arm en rijk aan het groeien is”, zegt Kees van Dijk, hoofd educatie bij de organisatie.

De gevolgen van schulden zijn ingrijpend. Mensen raken in een isolement en zijn door stress niet meer in staat actie te ondernemen. „Dan verdwijnt de post bijvoorbeeld ongeopend in een la. Daarom is schuldhulp zo belangrijk.”

Benieuwd hoeveel mensen in uw buurt kampen met schulden? Vul dan uw postcode in op onderstaande website.

>>eerstehulpbijschulden.nl/postcode-check