De regen komt met bakken uit de hemel, op deze kille zaterdag in het Zeeuwse Sint-Laurens. De jongen in de deuropening van de vroegere gereformeerde kerk trekt zich er niets van aan. Hij heet onbekende bezoekers welkom en vertelt ze waar de koffie en thee te vinden zijn.

De Messiaanse Gemeente Zeeland (MGZ) is een van de twee Messiaanse gemeenten die dit voorjaar in de zuidwestelijke provincie hun deuren openden. Ook in ’s-Heer Arendskerke, onder de rook van Goes, ging onder leiding van voorganger André Duijzer een groep van start, al betreft het hier een gemeente die per 1 februari haar diensten in Alblasserdam beëindigde om vervolgens uit te wijken naar Zeeland. In de Alblasserdamse Immanuëlgemeente was een conflict ontstaan omdat een deel van de leden de godheid en het verlossingswerk van Jezus ontkent. In Messiaanse gemeenten is de diversiteit aan opvattingen groot.

In de kerkzaal in Sint-Laurens branden op een menora zes kaarsen. ”Shabbat Shalom”, wenst een beamerscherm, en de echo daarvan klinkt door de ruimte waar bezoekers elkaar vriendelijk begroeten. Op een vlag is het logo van de Messiaanse Gemeente Zeeland afgebeeld: de rode leeuw uit het wapen van Zeeland, omkranst door olijftakken.

Tien, vijftien jongeren zitten zachtjes pratend achterin. Op het podium staan een gitaar met versterker klaar, en microfoons voor het tweekoppige zangteam. Als het tegen enen loopt, zoekt de rest van de gemeente een zitplaats. Zo’n vijftig mensen vullen de stoelen. Gezinnen, echtparen zonder kinderen, wat ouderen. Eén man, de enige Messiasbelijdende Jood in het gezelschap, draagt een keppeltje.

Voorganger Willem Dane wenkt een jongen voor het aansteken van de zevende kaars. Een ander kind laat de sjofar schallen. De dienst begint.

Dane wenst de aanwezigen toe dat zij de aanwezigheid van Hashem (Hebreeuws voor ”de Naam”, EHvS) zullen voelen en kondigt de „maaltijd van de Heer” aan die vandaag zal plaatshebben. Vervolgens schudt iedereen elkaar de hand onder het zingen van ”Shabbat shalom.” Na het citeren van een Bijbeltekst klinkt het ”Hoor Israël”: Sjema Israël, Adonai Elohenu, Adonai Echad.

Veel tijd is er in de liturgie ingeruimd voor zang en lofprijzing. Loof de Heere alle gij volken, Ik wil zingen van mijn Heiland, Hij kwam bij ons heel gewoon.

Verhuizen

De wortels van Willem Dane liggen in de Oud Gereformeerde Gemeenten. Later raakte hij betrokken bij de hervormde gemeente in Scherpenisse, totdat hij de overstap maakte naar de messiaanse gemeente in Oude-Tonge. Vorig jaar kreeg Dane de vraag of hij een Messiaanse gemeente zou willen stichten in Sint-Laurens, waar een bestemming werd gezocht voor de gereformeerde kerk.

Hij besloot met zijn vrouw en dertien kinderen van Tholen naar Walcheren te verhuizen en betrok in december de pastorie naast de kerk. Op 2 maart hield de Messiaanse Gemeente Zeeland haar eerste dienst.

Jesaja 53 ligt open. „Zitten er hier overtreders? vraagt Dane. „Voel jij je zo’n overtreder? Hij heeft voor jou gebeden.” De manier waarop hij de vraag stelt, verraadt iets van zijn bevindelijke achtergrond.

Het is tijd om matzes en wijn uit te gaan delen. Vrijwilligers lopen rond en houden de aanwezigen een rieten mandje voor. Gemeenteleden breken een stukje matze af en wachten tot iedereen voorzien is. Ook de kinderen doen mee, al drinken zij druivensap in plaats van wijn.

De spreker deze sabbat is Leo Kraak, volgens Dane een bekende in Messiaans Nederland. Zowel qua lengte als qua inhoud wijkt de preek niet veel af van een willekeurige protestantse of traditioneel evangelische kerkdienst, een enkel Hebreeuws woord daargelaten.

Het loopt tegen drieën als er een danklied opstijgt. „Hodu, hodu, l’ Adonai ki tov, give thanks to the Lord, He is good, His love forever endures.”

Sabbat

De gemeenteleden namen bijna allemaal afscheid van een gevestigde kerk, zegt Dane na de dienst desgevraagd. „Van PKN tot Gereformeerde Gemeenten, maar de meesten waren evangelisch of baptist.” Met name de „heidense oorsprong van de zondag als rustdag” stuitte Dane steeds meer tegen de borst, zegt hij. „Ik ging steeds scherper zien dat God grote waarde hecht aan het vieren van de Bijbelse feesten en de sabbatten. God zegt in Zijn Woord dat Hij Zijn volk uit Zijn land zal verdrijven omdat zij de sabbatten niet hebben gehouden. Dat woog voor mij zo zwaar dat ik uit mijn oude gemeente ben weggegaan. De zondag heeft een heidense oorsprong als de dag van de zonnegod. Een aantal van mijn zussen en broers vierde de sabbat al. Ik voelde dat ik er niet langer omheen kon.”

De MGZ begon met 18 mensen. Nu komen er gemiddeld 55 mensen op een dienst af.

„Wij proberen Hebreeuws te denken in plaats van Grieks”, licht Dane toe. „Grieks denken is: hoe word ik verlost? In het Hebreeuwse denken gaat het om de vraag: hoe komt God de Vader aan Zijn eer? De Heere Jezus zegt dat we de wil van de Vader moeten doen. De Bijbelse feesten en de sabbat onderhouden, en zoveel mogelijk wetten.”

De voorganger kent naar eigen zeggen de gevaren en bezwaren van wetticisme en een godsdienst van eigengerechtigheid. Daarom vindt hij het vieren van de Bijbelse feesten zo belangrijk. „Want dan leer je dat je eerst gered wordt door het bloed (Pesach) en daarna bij de Sinaï instructies ontvangt voor een leven naar Gods wil. Ga je die volgorde omdraaien, dan heb je een probleem.”

De familie Dane eet wat de Bijbel voorschrijft en geeft tienden. „Dat deed Jezus ook. Hij heeft geen enkele wet afgeschaft.” Tegelijk weet Willem Dane dat niet alle Messiaanse christenen zich aan de spijswetten houden. Over de noodzaak daarvan verschillen de meningen.

Dat mensen de gemeente soms Joods noemen, snapt Dane best, maar hij benadrukt dat de gebruiken en accenten in de gemeente vooral „Bijbels” zijn.

Heeft Dane een missie met de MGZ? „God gaat het Joodse volk bijeenbrengen en terugbrengen naar Zijn inzettingen. Daarvoor gebruikt Hij, denk ik, de Messiaanse gemeenten.”

„Joodje spelen”

Het consequent doorvoeren van het sabbatsgebod is volgens dr. M. van Campen, hervormd emeritus predikant uit Ede, een terugkeer naar het Oude Testament. „In het Nieuwe Testament is een beweging te zien van de sabbat naar de zondag. In Handelingen lees je al dat de gemeente op zondag samenkomt. Mijn hoofdbezwaar ten aanzien van Messiaanse gemeenten is dat zij een scheuring in het lichaam van Christus veroorzaken. Samenkomen op de sabbat is een breuk met de kerk der eeuwen. Ze verwijten de kerk tradities in beton te gieten en pretenderen te doen zoals de Bijbel voorschrijft. Dat is een hoge pretentie. Op verschillende punten kunnen ze deze echter niet waarmaken.”

Het besluit van de kerkvergadering van Nicea (in het jaar 325) om van de sabbat naar de zondag te gaan, is in lijn met de Bijbel. Anders ligt dat, aldus dr. Van Campen, met de verschuiving van de paasdatum door het concilie. „Daarmee nam de kerk afscheid van een instelling die de Heere nooit heeft herroepen. Dat besluit is puur met anti-Joodse motieven genomen. In Nicea waren alleen geestelijke leiders uit de volken bijeen, niet één Messiasbelijdende Jood.”

De hervormde emeritus predikant kan zich voorstellen dat Messiasbelijdende Joden graag de Joodse feesten vieren. „Deze Joden willen verbonden blijven met het Joodse volk, zij het dat ze de vervulling in Christus daarin meenemen.” Lastiger wordt het volgens dr. Van Campen als christenen deze feesten vieren en „min of meer annexeren” van het Jodendom. „Zij kunnen Grote Verzoendag op de wijze van de synagoge niet meer meemaken. Je moet oppassen dat je niet tekort doet aan het volbrachte werk van Christus.”

Het gevaar is dat het onderhouden van wetten iets verdienstelijks krijgt. Anderzijds: „De Hebreeënbrief zegt dat niemand God zal zien zonder heiligmaking. Van Joden kunnen we leren dat God van ons vraagt Zijn wetten te onderhouden. Uit dankbaarheid, maar niet om bij Hem in een goed blaadje te komen.”

Rituelen in erediensten als het dragen van een keppeltje en „te pas en te onpas de sjofar blazen” beschouwt hij als ongepast. Dat lijkt op –hij gebruikte de term al eerder– „Joodje spelen.” Joden stellen er volgens de predikant absoluut geen prijs op. Zij zeggen: Gun ons alsjeblieft onze eigen godsdienst.”

Dr. Van Campen wil onderstrepen dat de groei van Messiaanse gemeenten een signaal is naar de gevestigde kerken. „We mogen ons wel afvragen in hoeverre wij uiting geven aan onze nadrukkelijke verbondenheid met Israël.”

Grote verscheidenheid

Op de website yeshuahatorah.com houdt Levi Chr. Zoutendijk –een Messiaanse gelovige uit Alblasserdam– sinds twaalf jaar een lijst en een kaart bij van messiaanse gemeenten in Nederland. Op dit moment bestaan er 56 groepen, waarvan er 45 een gemeente vormen. Daarvan is volgens Zoutendijk een kwart huisgemeente. Exacte cijfers heeft hij niet, maar hij begon twaalf jaar geleden met 20 à 25 vermeldingen. Dat zou betekenen dat het aantal registraties in die tijd ongeveer verdubbeld is.

Oudtestamenticus dr. Pieter Siebesma bevestigt desgevraagd dat er jaarlijks minimaal één of twee gemeenten bij komen, al tekent hij aan dat het om betrekkelijk kleine groepen gaat waarvan de bezoekers uit de wijde omtrek komen.

De Messiaanse kring is niet homogeen, niet georganiseerd en er bestaat een grote verscheidenheid aan opvattingen en gewoonten. Vrijwel alle gemeenten vieren de sabbat en de Joodse feesten. Op het punt van de besnijdenis, de spijswetten, de drie-eenheid en de godheid van Jezus gaan de wegen uiteen.

De gemeenten worden voornamelijk bezocht door niet-Joodse christenen met een kerkelijke achtergrond. Volgens dr. Siebesma vormen ook in Messiasbelijdende Joodse gemeenten niet-Joden de meerderheid. Daarbij zijn veel van de Joodse leden halachisch (volgens de Joodse wet) niet Joods omdat ze bijvoorbeeld alleen een Joodse vader of een Joodse grootouder hebben.

Twee jonge groepen zijn de Messiaanse gemeente Bracha in Apeldoorn en de Sabbatvierende huiskring Geldrop, beide ontstaan in 2015. Opvallend is dat de publicatie van het spraakmakende boek ”Wake Up” in beide gevallen de aanleiding van de stichting vormde. Messiaanse gemeenten gaan verschillend om met Joodse rituelen. Waar de ene groep in de eredienst allerlei elementen uit de Joodse traditie gebruikt, is de andere terughoudender. Een gemeente als Beth Shiloach maant gelovigen uit de volkeren geen gebedskleed of tsietsiet (schouwdraden) te dragen.