De commissie voor landbouw hield een hoorzitting over de toekomst van de landbouw. Minister Carola Schouten (LNV) wil toe naar kringlooplandbouw.

Boeren werden lange tijd gestimuleerd om op een efficiënte manier voedsel te produceren tegen een lage prijs. Nederland groeide uit tot tweede exporteur van landbouwproducten ter wereld. Maar het moet afgelopen zijn met de verspilling van grondstoffen: de landbouw moet ook in ecologische zin efficiënter worden. Klimaat, milieu en natuur moeten zo min mogelijk worden belast. Dat kan bijvoorbeeld door restproducten uit de ene keten slim te gebruiken als grondstof in een andere landbouwtak.

De commissie had prof. Termeer van Wageningen University & Research gevraagd hierover een notitie te schrijven. Twee andere professoren, onder wie de Rotterdamse hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans, waren gevraagd hier commentaar op te geven. Rotmans is onder meer bekend van zijn betrokkenheid bij duurzaamheidsgroep Urgenda.

Volgens Rotmans wordt er niets gedaan met de „schatkamer aan transitiekennis” die er is. Herhaaldelijk trok hij de vergelijking met de energietransitie, die hij een fiasco noemde. Het gaat mis wanneer partijen die niet willen en kunnen veranderen, toch meedoen in het proces dat hen bovendien uiteindelijk rechtstreeks benadeelt, stelde hij. „Er is nog nooit een transitie geweest die geen pijn deed. Pijn is nodig.”

Meestribbelaars

En breed draagvlak voor een transitie? Dat is een utopie, vindt Rotmans. „Als je dat gaat forceren, is het alsof je aan een kalkoen vraagt om zichzelf op het kerstmenu te zetten. Denkt u nu echt dat die transitie opgewekt wordt door de LTO (Land- en Tuinbouworganisatie, CH)? Kom nou toch. Die is opgericht om de bestaande orde en belangen vast te houden en te verdedigen”, hield hij de Kamerleden voor.

„Meestribbelaars”, noemt Rotmans LTO. „Partijen die doen alsof ze meedoen, maar in werkelijkheid stribbelen ze tegen. De klimaattafels zitten er vol mee.”

Breed draagvlak moet dan ook helemaal niet de eerste insteek voor de transitie naar kringlooplandbouw zijn, vindt de professor. Volgens hem kan en wil 10 procent van de betrokkenen voor een transitie gaan; 40 procent kan en wil het niet. Daarnaast zou 25 procent wel willen, maar niet kunnen, en de andere 25 procent niet willen, maar wel kunnen.

Volgens Rotmans moet in de landbouw met de eerste groep de transitie worden gestart. „Typisch Nederlands is om altijd maar op zoek te gaan naar draagvlak. Dat gaat niet bij transities.”

Het grootste obstakel voor de omschakeling is de mentale transitie, stelde hij. „Net zoals veel mensen zich ook niet kunnen voorstellen dat we van het gas af gaan. Maar het zit tussen de oren.” Boeren moeten vooral ontdekken hoe zij ook in de nieuwe situatie een goed verdienmodel krijgen, stelde de hoogleraar.

Rotmans, die zichzelf een „rebelse wetenschapper” noemt, pleitte er voor het eerlijke verhaal te vertellen. „Als ik het hard stel: drie op de vijf boeren gaan het niet redden. Dat eerlijk aangeven is ook een onderdeel van de transitiepijn. Dat vraagt dus ook lef en leiderschap van jullie kant.”

Krimp veestapel

Boeren zitten in de hoek waar de klappen vallen, en blijven daar, stelde hij. „Er moet herwaardering komen van dit mooie en moeilijke beroep. We willen leider in de kringlooplandbouw worden, maar ook de een na grootste landbouwexporteur blijven. Die twee gaan niet samen.”

Ook Termeer, schrijfster van de notitie, stelde dat de transitie onmiskenbaar een inkrimping van de veestapels betekent.

Rotmans gaf de parlementariërs huiswerk mee. „Er zijn nog 25 wetten die kringlooplandbouw in de weg staan”, zei hij met een verwijzing naar onder meer de mestwetgeving. „Als jullie beginnen met het afbreken daarvan dan is deze middag geslaagd.”