Velen van ons kijken door de koker van Instagram, Facebook en NPO naar de werkelijkheid. Vaak langer en intensiever dan we zelf willen. Recent onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) toont aan dat 83 procent van de 13- tot 18-jarigen ’s avonds naar een lichtgevend scherm staart.

Het RIVM maakt zich met rede zorgen over hun nachtrust. Voldoende slaap is onmisbaar. Daarom is de vraag hoe we omgaan met onze wakkere momenten overdag van groot belang. Waaraan schenken we onze kostbare aandacht? Wie daar meester over is, heeft een schat in handen.

Gat in de markt

Krantenuitgever Benjamin Day doorbrak in 1833 de gedachte dat een krant enkel kan bestaan door de verkoop van abonnementen of losse exemplaren. Hij wilde het grote publiek aanspreken door een krant voor 1 cent te verkopen, terwijl kranten gewoonlijk 6 cent per stuk kostten. Day zag niet zijn krant als het product, maar de lezers. Daarom ging hij hun aandacht verkopen door middel van advertenties. Dit was een revolutionaire gedachte.

Day’s ”New York Sun” verscheen vanaf september 1833. Na een verliesgevende periode werd de krant een succes. De gewiekste zakenman had een gat in de markt gevonden. De aandacht van mensen bleek geld waard.

In zijn boek ”Aandacht is het nieuwe goud” schetst prof. Tim Wu (Columbia, VS) de opkomst van de aandachtindustrie. Amerikanen zaten in de jaren vijftig van de vorige eeuw ’s avonds massaal aan de televisie gekluisterd. De lampen gingen uit, het scherm ging aan. De hele familie keek naar het kleine scherm.

Dit bleek een verslavende activiteit. Op een bepaald moment zat men gemiddeld op zo’n zes uur schermtijd per etmaal. Tim Wu: „Na het pionierswerk van de radio zou ieder nieuw medium commercieel levensvatbaar worden dankzij het doorverkopen van de aandacht die het wist te trekken in ruil voor zijn ‘gratis’ content.”

Impact op nachtrust

Momenteel beleven we een nieuw hoogtepunt in de aandachtindustrie. Het ”My First Device Report” van Norton wijst uit dat kinderen meer verlangen naar mobiele schermtijd dan naar snoep en andere zoete dingen. Onderzoek van het Britse Royal College of Paediatrics and Child Health (RCPCH) toont aan dat door 11- tot 24-jarigen gemiddeld zo’n 8,5 uur per dag aan media wordt besteed.

Uit het RCPCH-onderzoek blijkt dat 88 procent van de jongeren die anderhalf uur voor het naar bed gaan een scherm gebruikten minder goed sliepen. Het Nederlandse RIVM-onderzoek (2019) bevestigt de impact die schermtijd op de nachtrust heeft.

Psycholoog Dirk de Wachter is niet gelukkig met onze scherm- en genotscultuur. Ook het bijbehorende economische model baart hem zorgen. In het boek ”Borderline times: het einde van de normaliteit” schrijft hij: „De homo consumens houdt zich staande zolang hij zich de dure prikkels kan veroorloven die hem de illusie schenken dat daarmee zijn gevoel van leegte wordt gemaskeerd. Terwijl zijn identiteit wordt uitgehold, zijn neurologisch systeem aan het eind zit van zijn krachten, ondanks zoveel rijkdom, een hoge levensverwachting, een goede geografische plek (waar geen oorlog is), is hij verbitterd en ontevreden.”

Genot is volgens De Wachter „de nieuwe normaliteit” geworden, waarbij overmatige schermtijd aanzet tot individualisme en de hechting tussen mensen onderling verstoort.

Datatracking

Tim Wu signaleert dat media de lege ruimtes in ons leven opvullen: „Sinds haar ontstaan heeft de aandachtindustrie in haar vele vormen steeds meer van onze wakkere momenten opgeëist, zij het altijd in ruil voor nieuwe gemakken en verzetjes.” Als zodanig is het volgens hem niet nieuw dat we naar de wereld om ons heen kijken als we niets te doen hebben. De mate waarin die tijd momenteel voor commerciële doeleinden wordt geëxploiteerd, is echter wel relatief nieuw.

De onderzoeksjournalisten Dimitri Totmetzis en Maurits Martijn tonen in hun boek ”Je hebt wel iets te verbergen” aan hoe trackingbedrijven tegen elkaar opbieden om data te oogsten via apps, zodra een nieuwe smartphone wordt gekoppeld aan de onlinewereld. Het observeren, vastleggen en exploiteren van internetgedrag is lucratieve business. Vandaar dat bedrijven er alles aan doen om bezoekers zolang mogelijk vast te houden op door hen gebruikte platforms. Hoe langer iemand blijft, hoe meer data dit oplevert.

Schermvrije zones

Omdat onze aandacht goud waard is, dienen we die als een schat te beschermen. Dit vraagt om afbakening van schermtijd, door middel van apps als ”Schermtijd” (iOS), ”Moment” (iOS) of ”Yona” (Android). Daardoor houden we een schat aan tijd en aandacht over voor dingen die werkelijk waarde hebben. Bijvoorbeeld voor onderlinge ontmoeting of het lezen van een boek.

Kinderen en jongeren zoeken dit niet vanzelf. We helpen hen door offlineperiodes aan te moedigen. In elk geval een uur voor het slapen gaan, maar ook overdag. Stel als gezin of als buddy’s een maximum aan schermtijd overdag en beloon elkaar bij succeservaringen. Kies ook zones die geheel schermvrij zijn, bijvoorbeeld de woonkamer of (woon)keuken.

Offline pauzes geven ruimte om op te ademen. Zulke periodes worden niet geëxploiteerd door de geldgod die schuilgaat achter mediaproducenten. Het gaat dan om ruimte die wordt gevuld door ontmoeting en verdieping. Dat heeft meer waarde dan goud.

De auteur is programmamanager bij Yona Foundation.