„Wat is je naam?” fluistert de vrouw met mondkapje. „En je geboortedatum?” Ze schrijft op een onzichtbaar vel papier. Even later is ze bezig het gebit van de aangesprokene aan een controle te onderwerpen.

Dit is geen bezoek aan een willekeurige tandartspraktijk, maar een zogenaamd ASMR-filmpje. ASMR staat voor ”autonomous sensory meridian response”, een zintuiglijke reactie in het hoofd die sommige mensen krijgen bij het kijken van de filmpjes. Daarop maakt iemand repeterende geluiden door het strijken van vingers langs een haarborstel of het zachtjes tikken op een toetsenbord, ondertussen fluisterend sprekend. Soms in een rol, bijvoorbeeld tandartsassistente.

Terwijl enerzijds de ene kick na de andere opgezocht wordt in extreme sporten, pretparken en avontuurlijke reizen, is ook ontspanning belangrijk. Dus zijn er yogaclubs, mindfulnessworkshops en de jongste ontwikkeling: ASMR-video’s.

Endorfine

Wat is eigenlijk een kick? Volgens neurobioloog Heidi Lesscher (42) „een gevoel dat mensen krijgen als ze iets positiefs ervaren.” Dat gevoel kan volgens haar optreden bij blootstelling aan verslavende middelen, maar ook bij het winnen van een spelletje of bij bungeejumpen. Bij het krijgen van een kick komen stoffen als endorfine, dopamine en stresshormonen vrij. Dat heeft invloed op de hersenen en verschillende organen. „De hartslag gaat omhoog, de darmen kunnen geactiveerd of juist inactief worden.”

Volgens Lesscher, verbonden aan de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht, „voelt het goed” om iets spannends te doen. „Het brein leert dat een kick een positief gevoel oplevert. Dus gaan we op zoek naar nieuwe uitdagingen , zoals we ook natuurlijke beloningen blijven opzoeken. Omdat we van eten bijvoorbeeld een positief gevoel krijgen, zullen we dit opnieuw doen. Het beloningssysteem is belangrijk voor onze manier van overleven.”

Hetzelfde geldt voor kicks die in eerste instantie een negatieve emotie als angst oproepen. „Op het moment zelf ervaren we de spanning negatief, maar over de gehele linie blijkbaar niet. Spanning, adrenaline en endorfine zorgen ervoor dat we geneigd zijn om de kick te herhalen.”

Dirk de Wachter (58), psychiater in België, ziet het jagen naar kicks als een uiting van de consumptiemaatschappij. „We leven in een gecommercialiseerde wereld, waarin kicks voor weinig geld snel bereikbaar worden aangeboden.” Volgens De Wachter is de mens een „zinzoekend wezen.” „Klassieke religieuze kaders zijn weggevallen als vanzelfsprekende begrenzing van het leven. Daardoor zoekt de mens nu individueel zijn zin. Die kicks zijn verslavend. Een weekendje Scheveningen is niet voldoende, het moeten zo nodig de Kaaimaneilanden zijn. Als genieten de oplossing is om zin aan het leven te geven, moeten we er steeds meer van hebben. Dit gaat de binnenkant op den duur uithollen.”

Volgens De Wachter is een van de redenen waarom mensen op zoek zijn naar kicks dat deze ons terugbrengen naar de tijd van de jagers-verzamelaars. „We hebben blijkbaar behoefte aan spanning en een kans van 1 op 2 om levend terug te komen. Daarom gaan mensen de woestijn in zonder drinken en muurklimmen zonder touw. Steeds zijn we op zoek naar grenzen. Bij die grens ontdekken we wie we zijn.”

Niet alleen om te ontspannen worden extremen opgezocht. Mindfulnesscursussen worden op bijna elke hoek van de straat aangeboden, het aantal yoga-beoefenaars neemt toe en ASMR-filmpjes zijn in opmars.

De ‘fluistervideo’s’ zijn mateloos populair. De bekendste ASMR-artiest, die zich ”gentle whispering ASMR” noemt op YouTube, heeft op dit moment 1.544.792 volgers. In november 2017 had ze er nog 1.095.223. Het bereik van de artiest groeit razendsnel: In 2013 kreeg een video van een week oud 34.000 kijkers, in 2018 trekt een video binnen een week 408.000 kijkers.

Leidt de overdaad aan kicks automatisch tot extremere vormen van ontspanning? „Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het effect van ontspanning op de hersenen”, aldus Lesscher. „Intuïtief denk ik inderdaad dat we ook meer creatieve vormen van ontspanning opzoeken. Dit kan verband houden met de toenemende druk in de maatschappij.”

Alcohol

Ze aarzelt om de nieuwe manier om tot rust te komen een trend te noemen. „Is er inderdaad meer extreme ontspanning, of is er simpelweg meer aandacht voor?”

Wel is het volgens Lesscher aannemelijk dat het lichaam na overprikkeling de behoefte heeft de balans te herstellen. „Uit onderzoek is gebleken dat iemand in overprikkelde toestand geneigd is stoffen te gebruiken die dat dempen, bijvoorbeeld alcohol.” Het is echter nog niet bekend of kicks leiden tot overprikkeling.

De Wachter wijt de toenemende populariteit van ontspanningstechnieken eveneens aan het wegvallen van de religieuze kaders in de westerse wereld. „Mensen hebben een diepe behoefte aan rust, hoop en verbinding. Nu ze die niet meer in de religieuze traditie vinden, zoeken ze spiritualiteit in andere culturen en tradities.”

Mindfulness en yoga kunnen volgens De Wachter echter ook gemakkelijk verzanden in een welnesstechniek. Ze werken dan precies op dezelfde manier als een kick: verslavend. „Het kan bovendien een heel individuele manier van ontspanning worden. Als meditatie wordt gebruikt om zich te onttrekken aan deze wereld, ben ik kritisch. De essentie van het menselijk bestaan ligt in de verbinding met de ander.”

Zangavond

Ook reformatorische christenen leven soms van kick naar kick, vindt voormalig business consultant ds. R. van de Kamp. De 58-jarige predikant van de hersteld hervormde gemeente in Putten ziet daarin geen verschil met de seculiere buitenwereld. „Ook christenen willen alles intensief beleven. Ze zoeken reformatorische ontspanning, maar in de beleving zit geen verschil. Gezinnen vieren soms het ene feestje na het andere. En dan die vele zangavonden die er zijn. Daar word ik al helemaal onrustig van.”

Volgens Van de Kamp is het zicht van de mens op het eeuwige leven vertroebeld. „Daardoor worden we door de tijd in beslag genomen, alsof dat het belangrijkste is in ons leven. Dat geldt voor christenen net zo goed als voor seculieren.”

De digitale ontwikkelingen zijn er volgens Van de Kamp voor een groot deel schuldig aan dat de rust voor veel mensen ver te zoeken is. „We worden met zoveel impulsen bestookt, daar ontkomt geen mens aan. Daarin zie ik wel een verschil met vroeger. Berichten via WhatsApp gaan bijvoorbeeld vele malen sneller dan via de fax. Er wordt dan dus ook snel een reactie verwacht. Moderne media zijn rustverstoorders.”

De predikant pleit ervoor rust in te bedden in het gewone, dagelijks leven. „We moeten dat niet zoeken in trucjes als mindfulness en yoga. Het belangrijkste is om stil te worden voor God. Dat moet de plek van mindfulness en yoga innemen. De ware rust vinden we uiteindelijk alleen bij God.”

Christelijke draai aan oosterse ontspanningsleer

Mindfulness heeft door haar boeddhistische oorsprong voor veel christenen een negatieve bijsmaak. Onterecht, vindt Philip Troost. Hij schreef het boek ”Mindful met Jezus” en geeft mindfulnessworkshops.

„De gewone mindfulness leert technieken om jezelf in rust te houden, in balans te komen. Christelijke mindfulness leert rust vinden in iets dat groter is dan jijzelf: Gods liefde in Christus.”

Volgens Troost heeft God mindfulnesstechnieken als mechanismen in de schepping gelegd. „Altijd op je tenen lopen is bijvoorbeeld niet erg christelijk. Fysiek met je lijf leren rusten op de aarde is een mooie oefening om te leren rusten in God.”

Mindfulness is niet religievrij. De technieken en vaardigheden wel, betoogt Troost. „Ook niet-christenen hebben mooie scheppingsgaven van God ontdekt. Soms zaken die westerse christenen kwijtgeraakt zijn.”

Kick van abseilen in Zwitserse gletsjerspleet

Toen ze voor het eerst een vast inkomen had, wist Clarize de Korne uit Leiden wat ze ermee wilde: een basiscursus alpinisme. De 23-jarige werkt mee in een promotieonderzoek van het LUMC naar een malariavaccin. In de zomervakanties gaat ze op zoek naar fysieke uitdaging.

„Tijdens de cursus leerde ik verschillende technieken, onder meer rotsklimmen. Dat geeft echt een kick. Dat je op richels kunt staan die je amper kunt zien. En het gevoel dat je een rots vast hebt.”

Clarize leerde ook hoe ze na een val in een gletsjerspleet weer naar boven zou moeten klimmen. Eerst abseilen naar beneden, daarna met de juiste touwtechniek weer naar boven klimmen. „Mijn stijgijzer schoot los toen we beneden hingen. Die moest ik dus eerst weer vastmaken, al bungelend. Het was prachtig in de spleet, we hebben nog even rondgekeken.”

Intense gevoelens wisselen elkaar snel af gedurende de cursus. „Als ik ’s ochtends vroeg voor een tocht wakker word, zit ik vol adrenaline. Halverwege denk ik: Waar ben ik aan begonnen? En als ik na een gletsjertocht weer rots onder de voeten voel, krijg ik opnieuw een energieboost.”

Na haar vakantie had Clarize „echt een kater.” „Alles voelt suf.” Ze ziet de actieve reizen als goede tegenhanger voor wat ze verder in haar leven doet. „Alles gaat in Nederland volgens de regels. In Zwitserland voel ik me klein ten opzichte van een majestueuze omgeving.”

Werkt de kick verslavend voor haar? „Een beetje. Maar ik ben niet iemand die van de ene kick naar de andere gaat. Veiligheid in de bergen is belangrijk. Beklimmingen waarbij een groot deel van de deelnemers niet overleeft, zou ik niet doen. Maar ik zoek wel steeds nieuwe technische uitdagingen op. In het voorjaar ga ik weer een nieuwe cursus zoeken.”

Clarize merkt dat de kick van het klimmen haar ontspanning oplevert. „Aan de andere kant kom ik ook tot rust door een boek te lezen.”