Met zijn boeiende en indringende boek ”Verbonden en vervreemd” sluit de hervormde emeritus predikant dr. Wim Dekker een trilogie af. Eerst schreef hij over de krimpende kerk in ”Marginaal en missionair”, vervolgens over thema’s met betrekking tot het kerk-zijn in ”Tegendraads en bij de tijd”, en nu over de kernpunten van het christelijk geloof in ”Verbonden en vervreemd”. Hij analyseert en zoekt verbinding tussen het Woord van God en deze tijd. Het boek pendelt dus ook heen en weer tussen ”verbonden en vervreemd”, verbonden aan God en tegelijkertijd ook vervreemd van God. Het leven van een mens speelt zich af tussen die twee polen.

Dekker maakt het zichzelf niet gemakkelijk. Hij gaat vragen en feiten over cultuur en Evangelie niet uit de weg. Het peilen van de religieuze nood van een samenleving en het leggen van de verbinding met de kernwaarden van het Evangelie is een weg van bidden, zoeken en tasten. Het maakt verlegen om de Heilige Geest, Die Zich niet laat narekenen.

Schepping en nabijheid

Het boek kan gelezen worden als een kleine samenvatting van het christelijk geloof voor mensen die hier en nu op zoek zijn naar de vraag wat het specifieke en onopzegbare van het christelijke geloof is. Als uitgangspunt neemt de auteur de rede van Paulus op de Aeropagus. Dekker acht deze rede van grote betekenis voor de missionaire praktijk, want de ”onbekende God” is er ook bij ons, een God Die „afhakers nooit hebben gekend.” Zoals ooit bij Paulus. Hij dacht God te kennen, maar hij had het radicaal mis.

Dekker laat zien dat Paulus zijn uitgangspunt neemt in de schepping en de nabijheid van God voor ieder mens. Ook als wij ons in deze westerse samenleving in het gesprek mengen over de duiding van het leven, de wereld en de dingen en gaandeweg God ter sprake brengen, zal blijken dat de wereld nooit leeg is van God. Het is zoals Augustinus het zei: „U was altijd bij mij. Ook toen ik niet bij U was, maar op allerlei dwaalwegen.” Er loopt van God uit een draadje naar ieder mens, ongeacht zijn cultuur of levensbeschouwing. Elk mens kent diep vanbinnen een religieus verlangen, een oerbehoefte om te weten waar hij of zij vandaan komt. En dit aanknopingspunt hoort al bij de eigenlijke boodschap.

Als Paulus aan het woord is, overheersen dan het gunnende, liefdevolle, de geborgenheid en hoop? Toch niet. Voorlopig kan het geloof even niets toevoegen aan het leven. Het gooit je leven overhoop. Het zegt dat wij leven op Gods adem, ten nauwste aan Hem verbonden zijn. Dat is in een samenleving waarin individuele zelfontplooiing hoog in het vaandel staat geen aai over de bol.

Je kunt in het missionair werk zo blij zijn met religieus verlangen bij een ander dat je het snel koestert. Maar daarmee bewijzen we God geen dienst. Voor Hem is het alles of niets. Hij is niet de God van de religie, die gaatjes opvult. Er is een geding gaande tussen God en mens. Het eerste deel van de Areopagus gaat daarom over de vraag Wie deze God is. Bekering is nodig. Als je aan de omkeer van het hart voorbijgaat, komt de christelijke verkondiging in een verliezerspositie te zitten, aldus Dekker.

Geen suikerspinnen

Paulus spreekt niet ontwijkend over het rechtvaardig oordeel. De scherpe kantjes mogen er niet vanaf. God maakt een einde aan het kwaad. Hij zal recht doen. Roze wolken en suikerspinnen zijn slecht voor de gezondheid, net zo slecht als onverantwoorde donderpreken, schrijft Dekker. Ze bevorderen een zweverig geloof dat met de realiteit van een keiharde wereld niets te maken heeft.

Als Paulus het over de opstanding van Jezus heeft, loopt het spaak. Dekker legt er de vinger bij dat in de gemeente het gevaar niet denkbeeldig is dat de geloofsbelijdenis wordt nagezegd, terwijl mensen nauwelijks meer verbindingen weten te leggen met hun dagelijkse levens- en wereldervaring. Hij benadrukt in dit verband dat de werkelijkheid van de opstanding onze voorstelling te boven gaat. Christus’ opstandingslichaam beantwoordt immers niet meer aan ruimte en tijd. Iets wat je naar zijn mening tegenover buitenstaanders dan ook niet te vuur en te zwaard hoeft te verdedigen.

Ik kan Dekker volgen in zijn benadering, maar ik vind de balans te sterk doorslaan naar het eenzijdig geestelijke. De opstanding van Jezus ís concreet lijfelijk, zoals met name Lukas en Johannes beschrijven. Het beeld van de Opgestane kan te eenzijdig geestelijk worden en de band met de materiële en fysieke werkelijkheid te dun. Een splitsing van geest en materie ligt op de loer. De door Dekker aangehaalde hedendaagse Dionysius, columnist Stephan Sanders, houdt eerder halt. Hij vindt het te gemakkelijk om het niet letterlijk te nemen: „Ik begrijp het niet, maar het geloof zegt dat het gebeurd is en dan ga ik maar knielen.”

Oordeel

Handelingen 17 biedt een kader waarbinnen het bevrijdend wordt om over de betekenis van Jezus’ dood aan het kruis te spreken. Maar de boodschap van het kruis licht pas op wanneer de zaak van de bekering urgent is geworden. Paulus heeft het nergens over het kruis en de verzoening. Hij heeft het over een oordeel dat voltrokken zal worden door een Man, Die God daartoe de bevoegdheid heeft gegeven door Hem op te wekken uit de dood.

Dekker waarschuwt ervoor dat een geïsoleerde prediking van het kruis met de mantra-achtige samenvatting dat Jezus voor onze zonden gestorven is, zomaar langs het dagelijks leven en over de hoofden heen kan schieten. Als we van een zwart poppetje overgaan naar een wit poppetje, hebben we op z’n minst een theologische constructie overgedragen. Paulus vraagt aandacht voor Gods gerechtigheid en roept op tot omkeer.

De kracht van het boek zit in de voortdurende dialoog tussen Paulus op de Aeropagus en de huidige tijd. De lezer proeft de worsteling om die twee aan elkaar te verbinden. Iemand kan bij het lezen ervan zich afvragen of de weegschaal niet doorslaat naar de vragen van deze tijd. Toch komt ook de kant van het Evangelie aan het woord. Woorden die haaks staan op onze tijdgeest.

Welkome bezinning

Je kunt je afvragen of de antwoorden niet sterker verbonden hadden moeten worden aan de Bijbeltekst (exegese) en de Bijbels-theologische lijnen van de gehele Bijbel. Zijn er niet meer onopgeefbare kernpunten van het christelijk geloof dan die op de Aeropagus aan de orde kwamen, zoals bijvoorbeeld de levensheiliging? Maar nergens is wat Dekker schrijft irrelevant of zijn de oplossingen goedkoop.

Iedereen die werkzaam is op het snijvlak van kerk en wereld weet hoe moeilijk het is om de werkelijkheid van het geloof en die van de seculiere mens op elkaar te betrekken. Een bezinning als deze is daarom zeer welkom. Laten we in de kerk dit boek niet ongelezen en onbesproken laten. Er is handreiking in te vinden, niet alleen voor de missionaire roeping van de kerk, maar ook voor de benadering van de zondagse kerkganger.

dr. J. H. van Doleweerd

Boekgegevens

”Verbonden en vervreemd. Over de God van Paulus op de Areopagus”, Wim Dekker; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2018; ISBN 978 90 239 5041 7; 208 blz.; € 18,99