Mensen die bij het zien van een ongeluk meteen hun telefoon tevoorschijn halen en vervolgens de gekste toeren uithalen om een filmpje te maken voor sociale media. Het lijkt onvoorstelbaar, maar in de praktijk gebeurt het steeds vaker. „Het filmen van heftige situaties met een telefoon lijkt wel een soort reflex geworden”, zegt Nico Zuurmond, hoofd Nationale Hulp van het Rode Kruis. De politie spreekt er schande van en ook de politiek is het zat. Zo wil GroenLinks het filmen bij ongelukken verbieden en werkt CDA-Kamerlid Van Toorenburg aan een wetsvoorstel om zowel het maken als verspreiden van beelden van slachtoffers te verbieden.

Lees ook

„Waar is fatsoen bij filmende ramptoerist?”

Mag de politie filmende omstanders nu beboeten?

Nee, want filmen op de openbare weg is niet verboden. Alleen een automobilist die onder het rijden zichtbaar zijn telefoon gebruikt, mag een boete krijgen. Zo kon de politie vorige week nog tientallen automobilisten bekeuren die tijdens het rijden opnamen maakten van een ongeval bij Etten-Leur. Ook het hinderen van hulpverleners –bijvoorbeeld het opzettelijk vertragen van een ambulance– kan beboet worden. Maar een willekeurige voorbijganger die op straat een reanimatie filmt, is nu niet strafbaar bezig. Het enige wat de politie kan doen, is hem of haar erop aanspreken.

In Duitsland geldt al sinds 2004 een verbod op het filmen bij ongelukken. Is zo’n verbod ook in Nederland juridisch haalbaar?

Ja, zegt Denis Abels, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. „Ik zie niet meteen juridische hindernissen.”

Bij een mogelijk verbod heb je te maken met twee rechtsgebieden: aan de ene kant de vrijheid van informatiegaring (meningsuiting) van de filmers van het ongeluk, aan de andere kant de privacy van de slachtoffers van het ongeval. Mensen die bij een ongeluk staan te filmen, beroepen zich vaak op hun vrijheid van informatiegaring. „Ik sta op een openbare weg, dus ik mag hier filmen”, is een veelgehoord argument. Maar het recht op het krijgen van informatie is niet absoluut. Onder bepaalde omstandigheden mag zo’n grondrecht beperkt worden, bijvoorbeeld als de publieke orde of de veiligheid in het geding komt.

Juridisch gezien is het mogelijk om een verbod in te voeren op basis van de privacy van de betrokkenen. Niet het filmen zelf is dan strafbaar, maar het verspreiden van de beelden via sociale media of websites bijvoorbeeld wel.

Het Duitse verbod maakt hier gebruik van door te stellen dat mensen zonder toestemming van het slachtoffer geen filmbeelden mogen maken van een ongeluk. „Opnames die de hulpeloosheid van een andere persoon tonen, zijn strafbaar”, aldus artikel 201a van het Duitse wetboek van strafrecht.

Maar moeten we dit wel willen, zo’n verbod? Moet dan alles dichtgetimmerd worden met regeltjes? Is het niet gewoon een kwestie van fatsoen?

In principe wel, maar het aanspreken van mensen op hun gedrag is helaas niet altijd voldoende. Er zijn genoeg mensen die ook na een waarschuwing van de politie blijven doorfilmen.

Hoogleraar strafrecht Abels ziet een strafrechtelijk verbod vooral als een laatste redmiddel. „Als rechtsstaat moeten we spaarzaam omgaan met het strafrecht. We kunnen niet zomaar altijd naar het strafrecht grijpen, het moet niet puur doelmatig worden ingezet.”

Hij roept de politiek op kritisch te kijken naar een mogelijk verbod. „Is hier sprake van een ongewenste situatie die we het beste alleen maar op deze manier kunnen bestrijden? Ook moet je je afvragen of het strafrecht, inclusief het verkeersstrafrecht, al genoeg strafbepalingen kent die hiervoor kunnen worden ingezet. Dan heb je het niet alleen over het verbod op het gebruik van een mobiele telefoon in het verkeer, maar ook over bepalingen die in algemene zin gaan over de verkeersveiligheid voor situaties waar die in gevaar komt.”