Het overkomt hem weleens, vertelt ds. Markus Gill, de predikant van de broedergemeente, dat concertbezoekers hem vertwijfeld aanklampen: „Er moet hier ergens een kerk zijn, weet u waar?” „Daar staat u pal voor”, kan ik dan antwoorden.”

De kerkzaal oogt als een gewoon rijtjeshuis. „Zo is de kerk 250 jaar geleden gebouwd. Onder één dak met de woon- en werkplaatsen van de gemeenteleden. Voor een buitenstaander lijkt het misschien een noodoplossing, maar het past perfect in het concept van de hernhutters. Wonen, werken en geloven zijn bij hen nauw met elkaar verbonden. De kerk is helemaal ingebed in het dagelijkse leven.”

Johannes Hus

De Evangelische Broedergemeente (EBG) heeft haar oorsprong in Moravië en Bohemen bij de opwekkingsbeweging in de vijftiende eeuw van Johannes Hus en anderen. Vervolgde aanhangers vonden in de achttiende eeuw onderdak in Saksen op het landgoed van graaf Nikolaus Ludwig von Zinzendorf. Hier ontstond in 1722 de nederzetting Herrnhut (dat betekent: ”Onder de hoede van de Heer”).

Via vermogende doopsgezinde ondernemers in Amsterdam vestigden zich ook hernhutters in Nederland. Vanaf 1745 vormde zich een gemeenschap rondom Slot Zeist, met meerdere werkplaatsen voor ambachtslieden. Hoewel een deel van het complex inmiddels wordt verhuurd aan derden, worden de meeste gebouwen nog steeds door leden van de broedergemeente bewoond.

Witte kleur

Aanvankelijk gebruikte de gemeente voor haar vieringen een zaal van Slot Zeist. Op 20 oktober 1768 werd de Grote Kerkzaal aan het Zusterplein in gebruik genomen. „Aan de inrichting is sindsdien niet veel veranderd”, zegt ds. Gill. „De voorname eenvoud en de witte kleur zijn gebleven. Wit zijn ook de later geplaatste porseleinen tegelkachels, die nu overigens niet meer worden gebruikt.”

De kerkzaal is niet zomaar wit. „Wit is de kleur van het Bijbelboek Openbaring, de kleur van de hoop, van de overwinning, van de zaal waar het Lam wordt aanbeden. De eschatologie, het zicht op Gods toekomst, is een belangrijk aspect van het gedachtegoed van de hernhutters.”

De firma Bätz-Witte uit Utrecht bouwde het orgel. Het is sinds 1883 in gebruik. Opvallend is het eenvoudige spreekgestoelte. „Er staat een gewone tafel met daarop de Bijbel, ons gezangboek en het bekende dagtekstenboekje van de hernhutters. Dat dagtekstenboekje biedt het Woord van God voor elke dag. Om die tafel komt de gemeente samen, om het Woord te delen, en om iedere twee maanden het avondmaal te vieren.”

De broedergemeente telt circa 450 leden, van wie een deel (ver) buiten Zeist woont. Elke zondagmorgen is er in de Grote Kerkzaal een preekdienst. Gemiddeld zijn er zo’n honderd kerkgangers. De broedergemeente beschikt ook over een kleine kerkzaal, die op woensdag wordt benut voor een middaggebed en op zaterdagavond voor een zangdienst (met dertig tot veertig bezoekers). Eens per maand wordt op zondagavond een vesper gehouden.

Zendingsfeest

De kerkzaal is ook van betekenis voor het in 1793 opgerichte Zeister Zendingsgenootschap (ZZg), dat er sinds 1794 elk jaar een zendingsfeest houdt, op de derde zaterdag van september. Het ZZg houdt zich wereldwijd bezig met zending en diaconaal werk. In Suriname en Tanzania groeiden zendingsposten uit tot volkskerken.

Concerten, lezingen, expositie

Met een uitgebreid programma van vooral concerten en lezingen besteedt de Zeister broedergemeente aandacht aan 250 jaar Grote Kerkzaal. Begin volgend jaar verschijnt een boek waarin de teksten van de lezingen zijn gebundeld. De verjaardag van het kerkgebouw wordt in het jubileumweekend –van 19 tot 21 oktober– met name met kerkdiensten gevierd: een avondmaalsviering, een zangdienst, een preekdienst en een liefdemaal, een typische hernhutterdienst naar het voorbeeld van de agapèvieringen van de eerste christenen.

Museum Het Hernhutter Huis, bij de ingang van het terrein van Slot Zeist, heeft een tentoonstelling ingericht over de geschiedenis van de twee kerkzalen en de diversiteit aan diensten binnen de gemeente.

grotekerkzaal250.nl