Vier kerkbanken vormen de afscheiding van het terras van IJskaffee de Kei in Ugchelen, bij Apeldoorn. Op een warme zomeravond stappen twee vrouwen naar buiten om met hun ijsje een plekje te zoeken op het terras. In de hoek is nog een tafel vrij met plastic stoeltjes eromheen. „Hier? Of wil je liever op zo’n bank gaan zitten?” „Nee hoor, de stoelen zitten veel lekkerder.”

Elf jaar geleden werden de banken overgenomen van de hervormde kerk in Ugchelen, vertelt eigenares van het IJskaffee Arjon Huttinga-Geurts. „We hebben ze eerst elf jaar in de oorspronkelijke kleur gelaten en behandeld met bootlak. Dit jaar hebben we ze grijs geschilderd; dezelfde kleur als ons IJskaffee. Mensen eten met plezier een ijsje op de banken.”

Wachtkamer

Wie naar de huisarts gaat in Ridderkerk, loopt eveneens kans om op een kerkbank te belanden. In de wachtkamer van de praktijk Zonnehoek van Henk en Jane Stolk staan drie exemplaren, afkomstig uit het kerkgebouw van de gereformeerde gemeente in Nederland in Opheusden. In 1998 werd bij een verbouwing een deel van de banken uit de kerk gehaald.

Het echtpaar ontdekte de meubels toevallig bij een antiekhandelaar in Otterlo, vertelt Jane Stolk. „Ik vroeg of hij ook oude kerkbanken had. Dat leek me zo’n leuk idee voor de wachtkamer. Hij bleek een hele verzameling prachtige oude banken uit Opheusden te hebben. Voor onze praktijk heeft de handelaar drie banken op maat gemaakt. De letters en rijnummers staan er nog op.”

Huisarts Stolk heeft een praktijk aan huis in een oude burgemeesterswoning uit 1928. De banken komen er mooi tot hun recht, vindt Jane. Ze krijgt regelmatig reacties van bezoekers. „We horen vaak dat onze wachtkamer zo huiselijk is door de eikenhouten meubels.”

De kerkbanken blijken ook in de wachtkamer het imago van een slechte zit eer aan te doen. „Mensen klagen weleens dat ze een zeer achterwerk krijgen op zo’n harde bank. Dan zeg ik altijd: „Dat is waar, maar vroeger zaten mensen zeker twee uur op zo’n bank. En als het goed is, zit u er niet zo lang op. In andere landen staan mensen uren buiten te wachten om naar de dokter te gaan.” Dan wordt er geknikt en gelachen.” Anderen vragen wanneer er gecollecteerd wordt. „Eigenlijk zoek ik nog zo’n collectezak met lange stok, voor aan de muur.”

Een van de bezoeksters begon eens, direct toen ze de banken zag, te praten over haar slechte ervaringen met de kerk. „Ze moest er niets meer van hebben. We hebben een gesprekje gehad over geloof en kerk.” Anderzijds zijn er ook positieve herinneringen. „Er kwam een patiënt met hoge bloeddruk voor controle. Hij zei: „Als ik die oude meubels zie, moet ik denken aan mijn opa en oma, die hadden ook zulke spullen. Dan zakt mijn bloeddruk direct, er gaat rust van uit.””

Huwelijkscursus

Ook in een oude koetsenschuur in De Zande, bij Kampen, staan kerkbanken die nog regelmatig gebruikt worden. Eigenaar is Henk Jan van der Weerd. De banken komen uit zijn eigen kerk, de gereformeerde gemeente van Kampen. „Na een renovatie in 1999 hebben de banken zestien jaar in de opslag gestaan”, vertelt Van der Weerd. „Totdat er in 2015 een oproep werd gedaan in het kerkblad met de vraag of iemand de banken kon gebruiken.”

Van der Weerd, wonend in een voormalige boerderij met drie grote schuren, had voldoende ruimte en nam er een paar mee naar huis. „In een van onze schuren staat mijn verzameling boerenrijtuigen, waar ik nog regelmatig mee rijd. De banken passen heel goed in die schuur.”

De 4 meter lange banken hadden een speciale functie in de kerk. „De banken stonden voor in de kerk. Het voorste schot kon worden opgeklapt en werd vroeger als avondmaalstafel gebruikt.” Ook het schot kon Van der Weerd meenemen en dient nu als tafel. „Zo is er in de schuur echt een zithoek ontstaan die we regelmatig gebruiken.”

De kerkbanken worden voor allerlei doeleinden gebruikt. „We gebruiken ze met een barbecue bijvoorbeeld om aan te eten. Of bij het kinderkamp van onze gemeente. Verspreid over twee dagen hebben we hier dan honderd kinderen op het terrein. Een aantal van hen blijft slapen in de schuren. Dan worden de banken intensief gebruikt.” Ook organiseert Van der Weerd vanuit de gemeente huwelijkstoerusting voor jonge stellen. „We geven dat bij mensen thuis om het ontspannen te houden. Zodoende zitten we regelmatig met de stelletjes in onze schuur op de kerkbanken.”

Kerkmeubilair op Marktplaats

De verkoop van kerkbanken blijkt een lucratieve bezigheid. Op internet vindt een levendige handel in de meubels plaats.

Wie naar kerkbanken zoekt op Marktplaats krijgt ruim 200 exemplaren te zien, in allerlei soorten en maten. Sommige banken hebben duidelijk al een leven achter de rug, andere zien er nog als nieuw uit. Prijzen variëren van een paar tientjes tot 900 euro.

Een van de Marktplaatsverkopers is Anneke Hogenhout uit het Gelderse Harfsen, een dorpje tussen Deventer en Zutphen. Samen met een aantal vriendinnen verkoopt ze kerkbanken. Rijen houten klapstoeltjes, onbewerkt voor 65 euro per rij. De bankjes komen uit de eigen kerk van Hogenhout, de protestantse gemeente van Harfsen. „Een jaar of vijf geleden renoveerde de gemeente de kerkzaal”, vertelt Hogenhout. „De banken zagen er nog goed uit, maar konden erg slecht tegen water. Bij één druppel water begon het hout te golven. Er is besloten de banken te vervangen.”

In het kerkgebouw in Harfsen staan inmiddels losse stoelen. De banken zijn na de opknapbeurt voor de kerk opgeslagen. Pogingen tot verkoop wilden aanvankelijk niet echt vlotten. Totdat er afgelopen voorjaar een lentefair werd georganiseerd voor de kerk. „We gingen eens kijken wat we nog in de kelder hadden staan en konden opknappen en verkopen. Toen kwamen we op het idee om ook onze kerkbanken op de fair aan te bieden.” Hogenhout vond een bedrijf dat de banken kon „oppimpen. Toen die foto’s eenmaal op Marktplaats stonden, ging ook daar de verkoop lopen.”

Boezemsingel

Koen Klepper uit Werkendam verkocht de afgelopen weken tientallen banken die afkomstig waren uit het kerkgebouw van de gereformeerde gemeente Rotterdam-Centrum. De houthandelaar had nog niet eerder kerkbanken in de aanbieding. Een collega belde hem op met de vraag of hij interesse had om een partij banken op te slaan en te verkopen. Nu staan de ‘Boezemsingelbanken’ voor 325 euro per stuk op Marktplaats in de aanbieding.

Op zondag 1 juli was de laatste dienst in het kerkgebouw. De maandag erna begon de afbraak van het interieur. De banken moesten als eerste verhuisd worden. Klepper: „Er waren al buurtbewoners die interesse hadden getoond in de banken. We wilden voorkomen dat mensen op eigen houtje naar de kerk zouden komen om er voor zichzelf een bank uit te zoeken.”

Ook elders in het land kwam recent een grote partij banken vrij voor de verkoop. De voormalige christelijke gereformeerde Pniëlkerk in Veenendaal staat al sinds 2008 leeg. Na tien jaar is er een herbestemming in zicht voor het gebouw. De nieuwe eigenaar, congrescentrum de Basiliek, wil het pand ontwikkelen tot een ontmoetingsplek voor de buurt. Daarmee zijn de banken overbodig geworden; voor 50 euro per stuk biedt de eigenaar ze te koop aan.

„Om eerlijk te zijn hebben we er eerst zelf een paar banken uit gehaald om weer te gebruiken in ons project”, vertelt commercieel directeur van de Basiliek Ferry Gerritsen. „De kerk is door de eeuwen heen een plek van ontmoeting geweest. We willen dat het gebouw die functie houdt en plaatsen als herinnering ook enkele banken terug.”

Beide handelaren vragen heel verschillende bedragen voor de banken. Klepper: „Ik heb nog niet eerder kerkbanken verkocht. Het was daarom lastig om een goede prijs te schatten.” De banken worden goed verkocht: van de vijftig exemplaren die naar Werkendam kwamen, heeft Klepper er nog maar een paar staan. Voor Gerritsen was het bepalen van de prijs een zorgvuldige afweging: „Als je de banken gratis aanbiedt, komt er een handelaar die ze allemaal meeneemt. Met een prijs van 50 euro voorkom je dat en blijft tegelijk de prijs laagdrempelig voor mensen die met de banken een stukje van hun persoonlijke geschiedenis willen ophalen.”

Vierde bank van rechts

De aanbieders ontmoeten geregeld kopers die herinneringen hebben aan de banken. Gerritsen: „Er komen buurtbewoners of mensen die zelf naar de Pniëlkerk zijn geweest. Soms zoeken ze iets heel specifieks. Bijvoorbeeld de vierde bank aan de rechterkant, omdat hun oma daar gezeten heeft.”

Hogenhout ontmoet zowel mensen met persoonlijke herinneringen als kopers met meer praktische motieven. „We hadden ook iemand die een restaurant in Doetinchem ging beginnen en banken zocht.” De grootste koper was een meubelhandelaar uit het westen van het land: „Hij kwam hier aan met een open vrachtwagentje en nam tien banken mee. Ik zei nog tegen hem: „Ik hoop dat het droog blijft, want zodra ze nat worden, gaat het hout alle kanten op springen.” Ik heb hem later toch maar even opgebeld; ze waren allemaal droog gebleven.”

Volgens Klepper maakt de verkoop van de kerkbanken emoties los. „Ik krijg mails van mensen die veertig jaar in de Boezemsingelkerk hebben gezeten.” Hij bezorgt veel van de banken zelf bij de nieuwe eigenaars. Zo hoort hij heel wat persoonlijke herinneringen. „Werkendam was vroeger een schippersdorp. De schippers lagen zondags in Rotterdam en gingen lopend naar de Boezemsingel. Bij hun kinderen bezorg ik nu de banken. Vaak weten ze nog waar ze vroeger zaten.”

Een deel van de verkochte Rotterdamse banken behoudt zijn oorspronkelijke functie: „Het kerkgebouw van de gereformeerde gemeente van Nisse wordt gerestaureerd en ze zochten andere kerkbanken. Daarom kwamen ze hier kijken. Ze zijn met twintig banken vertrokken.”

Kraambezoek op de kerkbank

Kerkbanken met een nieuwe functie blijken herkenning op te roepen. Via sociale media stroomden tientallen reacties binnen op de vraag wie ervaring heeft met hergebruikte banken. Een selectie.

Dora Schouten: „Wij hebben er al vele jaren één aan de eetkamertafel staan. Superhandig met een groot gezin. Aanschuiven en opschuiven maar.”

Fennie Prophitius: „Op de veranda op camping Bergzicht. Met Bijbels en Liedboeken er nog in.”

Elbert Flim: „Wij zijn heel blij met de diakenenbank uit mijn geboorteplaats Den Ham. Vanwege ons grote gezin is het lekker aanschuiven. Het uitschuifbankje zit er nog aan en was soms een strafbankje. Ook onze hond heeft z’n vaste plek.”

Erica Groenendijk: „Wij hebben twee kerkbanken uit het Engelse dorp Lenham in onze tearoom in Dirksland gezet. Past goed bij het Engelse interieur.”

Familie ds. G. van Zanden: „Wij hebben een kerkbank meegenomen uit onze vorige gemeente, in Pesse, die nu in onze achtertuin aan de singel staat, voor ons en de buren om te vissen. En we hebben een half bankje in de studeerkamer gezet voor trouwstellen bij een huwelijksgesprek.”

Joanne Ligthart: „Bij ons staat er eentje in de slaapkamer. Perfect voor het kraambezoek: hij is zo hard dat je er geen uren op wilt blijven zitten.”