De verwachtingen met betrekking tot de top aan het einde van deze week zijn niet hooggespannen. De Europese solidariteit kraakt en piept in al haar voegen. Waar Italië nu een harde streep trekt en van andere landen eist dat zij medeverantwoordelijkheid dragen, zijn landen als Polen, Hongarije en in toenemende mate ook Oostenrijk en delen van Duitsland daar wars van. Nederland hangt daar een beetje tussen en Rutte zet zich ervoor in om toch een compromis te bereiken. De belangen zijn groot, want de onmacht tot Europese samenwerking op het gebied van vluchtelingen heeft zijn weerslag op het hele Europese project.

Maar misschien dat voor Nederland op lange termijn het belang van Europese solidariteit wel extra groot is. Recent verscheen er in het vakblad Nature een onrustbarend artikel over Antarctica. Het smelten van de ijskap van West-Antarctica is in tien jaar tijd verdrievoudigd. Een stijging van de zeespiegel van 3 meter ligt in het verschiet. De lage landen, waaronder Nederland, zijn het kwetsbaarst. De verwachting is dat in het jaar 2100 7,8 miljoen mensen in Nederland regelmatig te maken krijgen met overstromingen. Kortom, Nederland kan zijn borst natmaken.

Dit soort studies maakt het terugdringen van de CO2-uitstoot alleen maar urgenter. Toch is het onwaarschijnlijk dat de wereldtemperatuurstijging binnen de 2 gradengrens van het akkoord van Parijs blijft. Landen die veel minder kwetsbaar zijn dan Nederland, zoals de Verenigde Staten, zijn niet bereid veel kosten te maken om de stijging van de zeespiegel af te remmen. Bovendien, als het smeltproces op West-Antarctica al het ”tipping point” (kantelpunt) is gepasseerd, zoals wetenschappers waarschijnlijk achten, valt er weinig meer aan te doen. Alleen de snelheid van het smeltingsproces is dan afhankelijk van de wereldwijde CO2-uitstoot.

Wij zullen ons als Nederlanders dus moeten voorbereiden op een ”watertijd”. In een wetenschappelijk artikel in Climate Change las ik dat het technisch nog wel mogelijk wordt geacht om de dijken zodanig te verhogen dat het land grotendeels kan worden behouden. Terwijl armere en minder dichtbevolkte gebieden zullen worden verlaten, kan de Randstad, waar 80 procent van de Nederlandse rijkdom zich bevindt, worden beschermd door massale investeringen in dijken.

Toch lijkt het mij wel een eng idee: een zeespiegel die 5 meter hoger ligt dan het achterland. Als dan door een vliegende storm de dijken toch breken, is de ramp niet te overzien.

De auteurs van het artikel in Climate Change stellen dat de haalbaarheid ook afhankelijk is van de beslissingen van bedrijfsmanagers om hun vestiging in de Randstad al dan niet te handhaven. Als dividendbelasting nu al een reden is voor bedrijven als Shell en Unilever om hun kantoren naar elders te verplaatsen, hoeveel dijkverzwaring zal er dan niet nodig zijn om ze daarvan alsnog te weerhouden?

Als het economisch en politiek daarom ook niet haalbaar zal blijken om de Randstad te behouden, zullen wij een groot deel van ons geliefde land moeten opgeven. De mooie Sint-Janskerk in Gouda, waar ik ’s zondags ter kerke ga, heeft dan haar langste tijd gehad. Daarmee dringt zich een beeld op van massale migratie van Nederlanders naar het oosten van het land of naar andere Europese landen. Maar wie wil die arme Nederlanders, beroofd van huis en haard, dan nog onderdak bieden? Als het huidige nationalisme in Europa steeds meer de overhand krijgt, zal een beroep op de gastvrijheid van andere landen weleens tevergeefs kunnen zijn.

Hoe snel een dergelijk scenario realiteit gaat worden, is onzeker en hangt af van tal van andere factoren die niet te voorspellen zijn. Maar het besef van onze eigen kwetsbaarheid kan ons helpen om ons ook in te leven in de kwetsbaarheid en hulpbehoevendheid van veel mensen die nu op de vlucht zijn voor geweld.

Laten wij hopen dat de inzet van Rutte om te zoeken naar mogelijkheden om de verschillende belangen die nu op het spel staan te verenigen, toch enige kans maakt. Die belangen zijn de Europese eenheid en de kwaliteit van de democratie in Europa enerzijds en het behoud van medemenselijkheid en rechtvaardigheid bij de opvang van vluchtelingen anderzijds.

Johan Graafland is hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan Tilburg University. Reageren? rubriekforum@refdag.nl