Van 8 tot 17 juni werd in Leipzig het jaarlijkse Bachfestival gehouden, een traditie die al sinds 1904 bestaat. Zelfs in de nazitijd ging het feest door, hoewel in nationalistische vorm.

Deze keer was het thema: cyclus. Centraal stond een selectie van dertig Bachcantates voor heel het kerkelijk jaar. Samen met een muziekminnende vriend heb ik tien daarvan meegemaakt, tijdens drie concerten. Topdirigenten uit de wereld van de barokmuziek traden op met hun ensembles (helaas ontbrak Philippe Herreweghe): John Eliot Gardiner, Ton Koopman, Hans-Christoph Rademann en (last but not least) Masaaki Suzuki, die ruim drie jaar geleden een eredoctoraat kreeg van de Theologische Universiteit Kampen. Hij bleek met zijn vrouw, zoon, schoondochter en tweejarige kleindochter in hetzelfde hotel te logeren als wij, dus dat was een hartelijk weerzien.

Verder bezochten wij twee cantatediensten, waarvan een op het marktplein. Zo’n vijfhonderd mensen uit alle delen van de wereld woonden deze bij. „Liebe Bachfestgemeinde”, zo sprak de predikant van de Nikolaikerk deze schare toehoorders aan. Dat gaf ons een speciaal gevoel van verbondenheid. Uitgevoerd werd de tweede cantate die Bach componeerde tijdens de 27 jaar dat hij in Leipzig heeft gewerkt, getiteld ”Die Himmel erzählen die Ehre Gottes”.

Heen en weer pendelend tussen de Nikolaikirche en de Thomaskirche, de beide kerken waaraan Bach als cantor verbonden was, realiseerden wij ons de enorme impact van zijn muziek. Ook in de 21e eeuw weet hij spirituele snaren te raken. Via Bachs koralen, cantates en passies bereikt het Evangelie veel mensen die niet of niet meer gewend zijn om naar de kerk te gaan.

In Leipzig dringt zich naast de herinnering aan Bach ook die aan het DDR-verleden op. Met name de Nikolaikerk heeft een belangrijke rol gespeeld bij de vreedzaam verlopen omwenteling. Vanaf 1982 werd het kerkgebouw wekelijks op maandag opengesteld voor een ”vredesgebed”. Daaraan deelnemen was niet zonder risico, want de Stasi (geheime dienst) hield de bezoekers scherp in de gaten. Toch groeide het aantal deelnemers gestaag en na verloop van tijd begaf men zich na het vredesgebed demonstratief naar de vlakbij gelegen Karl-Marx-Platz (die heet tegenwoordig weer Augustusplatz).

Hoewel er twee dagen eerder nog demonstranten waren gearresteerd en de autoriteiten het plan hadden de Nikolaikerk te sluiten, ontstond op 9 oktober 1989 spontaan de ”mars van 70.000”, de grootste onaangekondigde demonstratie in Oost-Duitsland ooit. Daarbij werden leuzen gescandeerd als ”Geen geweld!” en ”Wij zijn het volk!”. Precies een maand later viel de Berlijnse Muur.

Ter herinnering aan die vreedzame revolutie is naast de Nikolaikerk (ter hoogte van de smalle zijdeur die altijd gebruikt werd bij het vredesgebed) midden op straat een witte zuil geplaatst, die uitloopt op een soort groene palmtakken. Deze pilaar is een kopie van de zuilen uit het interieur, als symbool voor de naar buiten tredende kerk. Alsof het gebouw zich naar buiten toe opent, als een palmboom die zich uitstrekt in de richting van de hemel en daarmee het vredesgebed laat uitwaaieren over de stad.

Een kerkzuil midden op straat. Dit deed me denken aan 1 Tim. 3:15, waar sprake is van een „pijler en fundament van de waarheid”: een vrijstaande zuil op een sokkel. Daarmee kan Timotheüs zelf bedoeld zijn, of de gemeente waarin hij als voorganger werkte. In elk geval dient de waarheid van het Evangelie hooggehouden en uitgedragen te worden.

Terwijl sommigen alles wat met religie te maken heeft, willen terugdringen tot achter de voordeur, laat de Nikolaikerk van Bach een ander geluid horen. Als het Evangelie vanuit de kerk doorklinkt in de publieke ruimte, is dat tot eer van God en tot heil van mensen. De waarheid moet naar buiten om overal weerklank te vinden.

De auteur is hoogleraar Nieuwe Testament. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.