Oppositie schiet met machtsgreep Zimbabwe vooralsnog weinig op
Een dag na de coup in Zimbabwe die geen coup mag heten, is er vooral nog veel onduidelijk. President Robert Mugabe was donderdagmorgen officieel nog niet aan de kant gezet en evenmin was duidelijk of dit daadwerkelijk zou gebeuren.
Mugabe is met zijn vrouw Grace onder huisarrest geplaatst. Het leger heeft verder de staatstelevisie overgenomen, het parlementsgebouw omsingeld en de luchthaven onder controle genomen. Of zo’n ingreep geen coup heet? „Als het eruit ziet als een coup, loopt als een coup, kwaakt als een coup, dan is het een coup”, twitterde de Ugandese journalist Charles Onyango Obbo.
Het is dan wel een coup die met bijzonder weinig geweld gepaard ging. Een Zimbabwaanse legerwoordvoerder sprak zelf van een „correctie zonder bloedvergieten.” Ooggetuigen meldden dat het in de hoofdstad Harare woensdag inderdaad overwegend rustig was. Mensen gingen gewoon naar hun werk; winkels en scholen waren gewoon open.
De generaal die de machtsovername woensdag op televisie aankondigde, Jonathan Moyo, sprak van een actie die „alleen op criminelen” is gericht. Die criminelen zijn overduidelijk de aanhangers van Mugabe’s echtgenote Grace. Daarmee is de kern van de zaak aangegeven: de machtsovername is primair niet gericht tegen Robert Mugabe, maar tegen diens vrouw en haar entourage.
Grace Mugabe vertegenwoordigt de jonge garde in regeringspartij ZANU-PF, die bekend staat als Generatie 40 of kortweg G40. Daartegenover staan de veteranen uit de onafhankelijkheidsoorlog met als boegbeeld de vorige week ontslagen vice-president Emmerson Mnangagwa. Mugabe schoof hem vorige week aan de kant om plaats te maken voor Grace.
Het ontslag van Mnangagwa was een riskante zet, analyseerden waarnemers direct. Mnangagwa, alias ”de krokodil”, heeft veel macht en aanzien en zwaait bovendien de scepter over de veiligheidsdiensten. De kliek rondom hem staat bekend als Team Lacoste, naar het kledingmerk dat een krokodilletje als logo voert. In de strijd tegen het blanke regime van Ian Smith trok Robert Mugabe zeer nauw op met Mnangagwa. De algemene verwachting was dat hij warm liep om Mugabe op te volgen.
Met het ontslag kwam de al lang spelende interne machtsstrijd tot een uitbarsting. Duidelijk was dat het Team Lacoste een benoeming van Grace niet over zijn kant zou laten gaan. Een belangrijke representant van het team, generaal Constantino Chiwenga, waarschuwde Mugabe maandag uitdrukkelijk dat het leger zich mogelijk genoodzaakt zag de „revolutie”, ofwel de erfenis van de onafhankelijkheidsstrijd, te redden.
Volgens wijdverspreide geruchten deed Chiwenga dat mede op ingegeven van China, waar hij afgelopen weekend op bezoek was. China is de belangrijkste handelspartner van Zimbabwe en zou willen voorkomen dat Grace Mugabe aan de macht komt.
De grote vraag is wat er nu gaat gebeuren en of er echt iets zal veranderen in Zimbabwe. Een mogelijk scenario is dat Mnangagwa ten minste tijdelijk de touwtjes in handen zal nemen. In dat geval is het eigenlijk geen vraag of voor de Zimbabwaanse oppositie echt een nieuw tijdperk aanbreekt.
Mnangagwa staat namelijk niet bekend om zijn democratische inborst. Zijn bijnaam refereert aan de tijd van de onafhankelijkheidsstrijd, toen Mnangagwa bij een eenheid onder de naam Groep Krokodillen opereerde. Tegelijk is die echter typerend voor zijn imago: hij opereert als een krokodil die stil ligt en ineens vernietigend kan toeslaan. In de jaren tachtig had hij de leiding over de militie die een opstand in de regio Matabelaland op bloedige wijze de kop indrukte. Daarbij vielen tienduizenden doden.
Een ander scenario is dat Mugabe aan de macht blijft, mogelijk met minder mandaat. Hoewel de oppositie tegen Mugabe groot is, steunen veel Zimbabwanen hem nog altijd als de held van de vrijheidsstrijd.
Buurlanden zullen aandringen op een derde scenario: het uitschrijven van vrije verkiezingen. In dat geval is er de grootste kans dat er na 37 jaar Mugabe daadwerkelijk iets zal veranderen.
