Dr. Renihan promoveerde vorige week aan de Vrije Universiteit Amsterdam op de visie van de ”particular baptists” in Engeland in de zeventiende eeuw. Tegenwoordig noemt men deze groep de ”reformed baptists”, de gereformeerde baptisten, waartoe dr. Renihan behoort. De particuliere baptisten hebben zich vooral beroepen op het verbond als motief om hun visie op de doop te rechtvaardigen, zo blijkt uit zijn proefschrift ”From Shadow to Substance: The Federal Theology of the English Particular Baptists (1642-1704)”.

Waarom is het verbond zo belangrijk?

„De doop is een teken van het verbond. Dus de vraag komt op: Van welk verbond is de doop een teken? En wie zijn de mensen van het verbond waarvan de doop het teken is? De voorstanders van de kinderdoop –in Engeland heten ze presbyterianen– zeggen: de doop is het teken van het verbond van genade. Daar zijn de baptisten het ook mee eens, maar presbyterianen vervolgen dat het verbond van genade het verbond is dat God al met Abraham sloot. Hier scheiden de wegen. De doop vervangt bij de presbyterianen de besnijdenis. De particular baptists zeggen: Het verbond dat God met Abraham sloot, droeg ertoe bij dat het verbond der genade bekendheid verkreeg, maar het verbond met Abraham was in en uit zichzelf niet een verbond van genade.”

Het was alleen een natuurlijk verbond, zo betoogt u in uw boek.

„Ja, het was alleen voor de natuurlijke kinderen van Abraham en beloofde alleen het leven in het land Kanaän. De baptisten stelden dat je dit verbond niet kunt gebruiken als een model voor hoe je doop bedient, omdat het niet hetzelfde verbond is.”

Calvijn stelde met betrekking tot het verbond met Abraham: het gaat om het ene en zelfde verbond, maar in twee verschillende bedieningen.

„Ja, maar de eenheid van de baptisten met de presbyterianen is gelegen in het feit dat zij beiden geloofden dat er één verbond van genade en verlossing door de gehele geschiedenis heen is. Het verschil is alleen dat de baptisten dat verbond niet wilden vereenzelvigen met het verbond met Abraham. Hun visies gaan dus uiteen op het punt van de doop en de kerk.”

Gereformeerde theologen waren één in de leer van de verlossing, zo betoogt u. Is de leer van het verbond dan niet fundamenteel?

„Het was wel belangrijk in die zin dat het een van de middelen was om zich als baptisten bekend te maken. Het betrof hun specifieke identiteit. Gereformeerden en baptisten waren één in hun visie op het verbond van genade en verbond der werken. Maar in confrontatie met het verbond met Israël kwamen de verschillen openbaar.”

Calvinisten stelden dat de baptisten een tegenstelling leerden tussen het oude en het nieuwe verbond, tussen Abraham en de gelovigen en hun zaad, Israël en de kerk.

„Maar wat zij zagen als een contradictie, losten de baptisten op in termen van typologie. Zij stelden: het natuurlijke verbond dat God met Abraham sloot mag dan verschillend zijn van het nieuwe verbond, door typologie openbáárt het oude verbond het nieuwe verbond.

In Hebreeën 10 staat dat de offers van de dieren de zonden nooit kunnen wegnemen, maar toch zijn de oudtestamentische gelovigen gereinigd van hun zonden. Kortom, het portretteerde of toonde iets groters buiten zichzelf, in Jezus Christus. Dus wat waar was in het verbond met Mozes, is ook waar voor het verbond met Abraham: dit verbond is natuurlijk en aards, maar het openbaart wel het nieuwe verbond en de glorie van Christus. Baptisten zeiden niet dat Christus en het Evangelie niet in het Oude Testament voorkwamen, maar zij onderscheidden het type van het antitype, de schaduw van het wezen, zoals de titel van mijn proefschrift uitdrukt.”

Het lijkt op de visie van de evangelischen, die ook het oude en het nieuwe verbond van elkaar scheiden.

„Er zijn inderdaad overeenkomsten, maar tot op de dag van vandaag spreken theologen van typologie. Maar de particuliere baptisten pasten dit begrip meer consistent en consequent toe dan de presbyterianen.”

Presbyterianen leven meer met een spanning?

„Vanuit ons perspectief wel. Baptisten zeggen echter dat die spanningen tegenstrijdigheden zijn. Ik denk dat beide partijen dezelfde dingen zeggen, maar er spelen verschillende nuances. Dus we moeten voorzichtig en geduldig naar elkaar luisteren om er zeker van te zijn dat we elkaar begrijpen. Want we staan zo dicht bij elkaar, ondanks de verschillen.”

Is dat een probleem: geduldig naar elkaar luisteren, met name naar elkaars verbondsvisie?

Lachend: „Béíde partijen zijn ongeduldig. Juist op dit punt zijn baptisten en gereformeerden altijd met elkaar aan het vechten en redeneren geweest.”

Waarom? Is hier sprake van een essentieel leerstellig verschil?

„Ik denk dat het moeilijk voor ons is om de context van het debat in de zeventiende eeuw te verstaan. De presbyterianen in Engeland geloofden toen in een nationale kerk. Als de baptisten gelijk zouden hebben, zouden ze de controle op de nationale kerk en de natie verliezen. En dat betekende veel. Vanuit presbyteriaans perspectief bedreigden de baptisten de samenleving. En vanuit baptistisch perspectief legden de presbyteriaan een onwettig systeem aan de samenleving op. Er stond dus meer op het spel dan abstracte theologische kwesties.”

Er was geen compromis mogelijk?

„Niet werkelijk, maar in de leer van de verzoening bleven veel overeenkomsten. De Baptistische Geloofsbelijdenis in de zeventiende eeuw ontleent veel aan de Westminster Confessie. Er was in de achttiende eeuw een grote controverse over de Drie-eenheid en unitarisme, waartegen veel baptisten en presbyterianen in een gezamenlijk front streden, maar dat was allemaal onderscheiden van het punt van de doop. Maar ook als de baptisten geen kinderen wilden dopen, voedden ze die wel christelijk op. Ze leerden hun te bidden, uit de Bijbel te lezen en te zingen.”

Wat is de plaats van de kinderen in baptistengemeenten? Ze behoren in uw visie niet tot het verbond.

„Wel uiterlijk, maar niet inwendig. Dat laatste is alleen het geval als ze het geloof belijden. Maar de particuliere baptisten vertellen ook dat God kinderen in hun jonge jaren kan redden en stellen dus niet dat kinderen níét zalig kunnen worden. Ze zeggen alleen dat ze hen niet willen dopen zolang zij niet hun geloof hebben beleden.”

Zijn ze dan heidenen?

„We spreken hen aan zoals we dat bij ongelovigen doen. En we bewegen hen allemaal om zich te bekeren en te geloven in Christus. Veel van onze presbyteriaanse broeders doen exact hetzelfde, in de erkenning dat we verloren zijn in Adam en alleen gered kunnen worden in Christus.”

Als kinderen in baptistengemeenten sterven voordat ze geloofd hebben en gedoopt zijn, wat is dan hun eeuwige staat?

„Als baptisten zeggen we dan dat God kinderen kán zaligen. Kan, we kunnen dat niet met zekerheid zeggen. Maar ook voorstanders van de kinderdoop kunnen dat niet. Je ziet immers dat veel van hun kinderen nooit het geloof belijden, de kerk verlaten en nimmer terugkomen. Ik geloof dat God kinderen die in hun kindertijd sterven zalig maakt, maar dat is mijn persoonlijke mening. We zeggen dat het goed is om God te vertrouwen, want Hij doet alles goed, en we moeten verder tevreden zijn met Zijn voorzienigheid.”

Is het verbond dan alleen voor de uitverkorenen?

„Ja, de weldaden zijn alleen voor de uitverkorenen, maar de uitwendige bediening of de uiterlijke ordinanties zijn er voor iedereen. We nemen aan dat iedereen die het geloof belijdt, uitverkoren is. En alleen de uitverkoren móéten ook gedoopt worden. Maar er zijn ook valse belijdenissen van het geloof, ook in onze kerken. We kunnen het geloof niet op een volmaakte wijze belijden. We oordelen echter niet het hart. We zeggen alleen dat wat je gelooft in overeenstemming moet zijn met je geloof.”

Is uw onderwerp relevant in de wereldwijde kerk?

„Absoluut, met name voor particuliere of gereformeerde baptisten, zoals ze nu heten. Een belangrijk deel van de argumenten voor volwassendoop komt van de theologie van het verbond, zo is mijn ontdekking geweest.

Lange tijd waren gereformeerde baptisten onwetend over deze argumenten van de vroege particuliere baptisten. We ontdekken dus onze eigen wortels. We dachten dat alleen de voorstanders van de kinderdoop zich op het verbond konden beroepen, maar juist baptisten kennen hier een erg rijke traditie.”

Dr. Samuel Renihan

Samuel Renihan werd op 30 april 1987 geboren in Massachusetts in de Verenigde Staten. Hij groeide op als zoon van een gereformeerde baptistenpredikant. Renihan haalde in 2009 zijn bachelor in Spaanse literatuur en cultuur aan de University of California (Irvine, VS). In 2012 volgde de graad ”master of divinity” aan het Westminster Seminary California.

Renihan is sinds 2012 voorganger van de Trinity Reformed Baptist Church in La Mirada, Californië. Hij preekt in deze gemeente elke zondag in het Spaans en het Engels. Renihan publiceerde in 2015 ”God without Passions: A Reader” en ”God without Passions: A Primer”. Beide boeken verschenen bij Reformed Baptist Academic Press.

Vorige week promoveerde Renihan aan de Vrije Universiteit Amsterdam op het proefschrift ”From Shadow to Substance: The Federal Theology of the English Particular Baptists (1642-1704)”.

Samuel Renihan is gehuwd met Kimberly. Het echtpaar kreeg in 2008 een zoon die Owen heet.