Het dorp met de platte daken. Zo stond Nagele voor Peter Timmer bekend. Als jong voetballertje toog hij vanuit zijn toenmalige woonplaats Biddinghuizen een enkele keer per jaar naar het dorp om er op de grasmat de strijd aan te binden met leeftijdgenoten.

Heden ten dage is Timmer kind aan huis in Nagele (ongeveer 2000 inwoners), 7 kilometer oostelijk van Urk. Als projectleider Nagele bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed moet Timmer het dorp voor verval behoeden.

Icoon

In Nagele moest alles anders. Het dorp, bedoeld voor landarbeiders die in de Noordoostpolder aan de slag gingen, kreeg in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw vorm op de tekentafels. „Nagele is de icoon van het Nieuwe Bouwen. Bekende architecten als Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck en Mien Ruys waren nauw betrokken bij het ontwerp van het dorp. Nagele moest symbool staan voor vooruitgang en innovatie. Het adagium was: ”licht, lucht en ruimte”; veel groen en plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten”, zegt Timmer, medeauteur van de recent verschenen publicatie ”Nagele. Een moderne erfenis”.

Op het gebied van architectuur wijkt Nagele duidelijk af van nabijgelegen dorpen als Creil, Bant, Tollebeek en Ens. „Die dorpen in de Noordoostpolder ogen allemaal traditioneel. Huizen hebben schuine daken met rode pannen. Mensen wonen daar in een straat. In Nagele echter hebben vrijwel alle woningen een plat dak en wonen dorpelingen in hofjes.”

Nagele doet de harten van cultuurhistorici en stedenbouwkundigen sneller kloppen. „De vermaarde Amsterdamse architectengroep De 8 en de Rotterdamse architectengroep Opbouw discussieerden met vakgenoten op internationale congressen over het plan voor Nagele.”

Nog altijd neuzen bouwkundigen vanuit alle windstreken er rond. „In Nagele zijn baanbrekende tekentafelideeën daadwerkelijk ten uitvoer gebracht. Onlangs nog is een Spaanse architect gepromoveerd op de geschiedenis van Nagele.”

In de knel

Hoe Nagele ook kan rekenen op internationale belangstelling, de plaats kampt net als veel andere plattelandskernen met krimp. Jongeren keren het dorp de rug toe, de bevolking vergrijst.

Toch is het niet allemaal kommer en kwel. Om te voorkomen dat Nagele wegkwijnt, sloegen onder meer de gemeente Noordoostpolder en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vier jaar geleden de handen ineen. Er kwam een plan om Nagele op te knappen, juist ook om de cultuurhistorische waarde van het dorp te behouden. „Nagele ligt er een stuk beter bij dan vier jaar geleden. Zo is het winkel­centrum opgeknapt. In een school die jarenlang leegstond, vinden nu weer activiteiten plaats. In 2015 is er kinderopvang ondergebracht, alsook dorpskrant Nagelezen en muziekvereniging De Zeeschelp.”

Bijzonder is dat het Karwijhof, een hofje met 32 woningen, voor sloop is behoed, geeft hij aan. „Het Karwijhof is een mooi voorbeeld van het Nieuwe Bouwen. Vereniging Hendrick de Keyser, een landelijke organisatie voor behoud van cultureel erfgoed, heeft de 32 woningen in bezit en gaat ze restaureren. In één pand komt een museum­woning, in een ander huis een bed and breakfast. Gasten kunnen daar ervaren hoe mensen vijftig jaar geleden in Nagele leefden.”