Mens & samenleving

„Kies bij dementie voor een bekend Bijbelgedeelte”

„Zing liever drie keer per week ”Heer’, ai, maak Mij Uwe wegen”, dan één keer een onbekende psalm.” Tom van Staveren, geestelijk verzorger in verpleeghuis Salem in Ridderkerk, geeft adviezen aan mantelzorgers in de thuissituatie. „Dementie raakt ook het geestelijk leven. Confronteer mensen niet met wat ze niet meer weten.”

Gert de Looze

15 September 2016 13:29Gewijzigd op 16 November 2020 06:33

beeld iStock

Woorden van vroeger vinden het beste aansluiting bij mensen met dementie, weet Van Staveren uit ervaring. „Ik gebruik daarom de Statenvertaling en de psalmberijming van 1773. Als ik tijdens een dienst of in een pastoraal gesprek „Sta op en…” zeg, zullen mensen met dementie deze tekst aanvullen met „wandel”, en niet met „ga lopen”, zoals in de Herziene Statenvertaling staat.”

De ene kast in de werkkamer van Van Staveren, ouderling van de christelijke gereformeerde kerk in Barendrecht, is gevuld met ordners vol gegevens over Salem, de bewoners en bestudeerde Bijbelgedeelten. In de andere kast staan Bijbelcommentaren van Engelse theologen vernoemd naar enkele van hen, ”Patrick, Polus en Wels”, en van Matthew Henry.

Hij pleit voor rust en betrokkenheid in het contact met mensen met dementie. „Zij voelen haarfijn aan of je vol onrust zit of dat je de tijd voor hen wilt nemen. Durf tijdens een gesprek over geestelijke zaken stiltes te laten vallen. Het kan namelijk langer dan duren dan je gewend bent voordat je bij iemand met dementie antwoord op een vraag krijgt. Als je de ene na de andere vraag op iemand afvuurt omdat je geen reactie krijgt, raakt hij van slag. Je moet prikkel voor prikkel geven.”

Dementie zorgt voor onzekerheid en verwarring. In hoeverre raakt dit het geestelijk leven?

„Dementie raakt de totale mens, dus ook het geestelijk leven. Naarmate het ziekteproces vordert, gaan mensen verder terug in hun levensgeschiedenis. Dit kan geloofsworstelingen geven. Een vrouw was rond haar twintigste tot verandering gekomen. Tien jaar later werd dit sterk bestreden en vroeg ze zich af of ze wel heil bij God had. Toen ze dementerend werd, beleefde ze dit opnieuw en was ze daar erg verdrietig over. Laten wij nooit vergeten dat God voleindt wat Hij is begonnen.

Een vader die aan tafel een formuliergebed bidt, kan als gevolg van zijn dementie opeens vastlopen. Vul de zin dan aan en wacht af wat er gebeurt. Herhaal dit zo nodig. Ga na zo’n gebeurtenis niet in op het feit dat vader vastliep, want hij realiseert zich dit ook en zal dit moeilijk vinden. Leg er daarentegen de nadruk op dat het waardevol was om samen te bidden. Het kan op een gegeven moment nodig zijn om het bidden helemaal over te nemen. Vouw je handen daarbij om de handen van de ander. Zoals vader of moeder dit deed toen je klein was.”

Ontmoet u opstand over de weg die de Heere gaat?

„Ja, met name in het beginstadium van de ziekte, als mensen voelen dat ze de greep op hun leven steeds meer kwijtraken. Dit kan gepaard gaan met angst voor het onbekende. „Weet God nog wel van mij af?” vragen mensen zich soms af. Het is in zulke situaties goed om aandacht te vragen voor de weg die de Heere met ons gaat. Wijs erop dat Hij een waarmaker van Zijn Woord is. Adviseer om naar Hem te vluchten met de bede: „Neig mijn hart en voeg het saam tot de vrees van Uwen naam.” Een gesprek over geestelijke zaken kan wrijving veroorzaken, omdat mensen met dementie hun frustratie afreageren op degenen die het dichtst bij hen staan. Dit kan een partner, zoon of dochter veel verdriet geven.”

Iemand kan tijdens een helder moment vertellen over de trouw van de Heere, en twee minuten later de naam van zijn kind niet meer weten.

„Of zelfs vloeken. Dit brengt mantelzorgers soms in verwarring. Houd altijd voor ogen wat dementie teweegbrengt. Hoewel mensen hun gedachten nog nauwelijks onder woorden kunnen brengen, getuigen ze soms in een gesprek van hart tot hart van het werk van de Heere.

Probeer mensen die vloeken af te leiden. Ga er niet tegen in, want dit geeft vaak botsingen.”

Hoe kun je het Bijbellezen het beste vorm geven?

„Kies voor bekende geschiedenissen, bijvoorbeeld het leven van Abraham, Jakob en David en de wonderen van de Heere Jezus. In het Bijbelrooster dat we in Salem gebruiken, tellen de gedeelten niet meer dan circa acht verzen. Dit is bewust gedaan, want mensen met dementie moeten het gelezene kunnen bevatten. Kies voor een dagboek met korte zinnen en vermijdt grote lappen tekst.

Het lezen uit de kinderbijbel van vroeger, bijvoorbeeld die van Vreugdenhil, kan veel herkenning geven. Pak ook dan de bekende gedeelten en lees ze verschillende keren. Herhaling houdt zaken levend.”

Wat kan het zingen van een psalmvers teweegbrengen?

„Zingen is een middel dat de Heere vaak zegent om de ander te bereiken en rust te geven. Een gezongen psalmvers of lied gaat dieper dan enkel gesproken woorden. Wanneer ik zachtjes begin te neuriën of te zingen, vult de ander de regel van het psalmvers soms aan. Als dit niet meer lukt, lichten soms de ogen even op of biggelen er tranen over de wangen. Er is vaak schaamte om met man, vrouw, vader of moeder te zingen. Veel mensen moeten voor hun gevoel over een drempel heen. Als ze dit aandurven, schept dat verbondenheid.”

Kun je met het napraten over de preek op de oude voet doorgaan?

„Nee, want vragen naar de punten van de preek kan verlegenheid oproepen, omdat iemand die zich niet meer herinnert. Naarmate het ziekteproces vordert, moeten anderen de regie van de naaste met dementie overnemen. Noem elementen uit het gehoorde, in de hoop dat hierdoor het gesprek op gang komt.”

Familieleden kunnen worstelen met het feit dat ze hun vader of moeder niet meer met het Woord bereiken.

„Ik krijg vaak de vraag: „Kan mijn vrouw, kan mijn vader nog bekeerd worden?” Al lijken Bijbelwoorden niet meer tot iemand door te dringen, dan wil dit niet zeggen dat ze geen kracht kunnen doen. Zou er voor de Heere iets te wonderlijk zijn? Laat het Woord spreken, spreek vanuit het Woord en denk nooit te klein van God.”