Ds. C. Sonnevelt (RD 20-6) hekelt mijn kritiek op zijn collega C. G. Kant. De helft van zijn reactie bestaat uit de geschiedenis van de Ottomaanse militair die zichzelf benoemde tot grootmoefti van Jeruzalem. Hij doet alsof Palestijnse theologen door deze militarist aangestoken zouden zijn. Word ik nu als rooms-katholiek in een volgende ronde getrakteerd op het concordaat met Mussolini? Zal ik dan daarop uitpakken over Nederduitse dominees die de apartheid hebben verdedigd, ook in Nederland? Ik stel voor om op te houden met verdachtmakingen door middel van associatie.

De kwestie van de tekstbehandeling. Ik kom niet uit een school die de Schriften letterlijk neemt. Ik zie de Bijbel als gecompliceerde, gelaagde, soms samengestelde teksten die niet zomaar het Woord van God kunnen zijn; wel zijn ze een verzameling uiteenlopende geschriften waarin we Zijn Woord met behulp van de Heilige Geest kunnen vinden. Maar we lezen in de Bijbel bijvoorbeeld ook over voorstellingen van God die ik niet bij Jezus tegenkom. We blijven in ieder geval altijd zelf verantwoordelijk voor onze eigen interpretaties.

Ik heb daarom, net als de Palestijnse theologen, grote bezwaren tegen het zogenaamde ”zionistisch Bijbellezen”. Ateek legt hier de vinger bij: het Oude Testament gebruiken ter legitimering van de politiek van Israël, en vooral die van de kolonisten. Ateek zegt niet een-op-een dat de boeken van het Oude Testament bekrompen, nationalistisch, xenofoob of racistisch zijn. Het gaat hem om uitleggers die dat soms wel zijn en die hij ervoor verantwoordelijk houdt dat eenvoudige Palestijnse christenen, tot zijn droefenis, het Oude Testament daarom weerzinwekkend zijn gaan vinden.

Ateek zoekt de oplossing in „een theologie die bevrijdt”, gebaseerd op Jezus Christus Zelf. Hij begint zijn hermeneutiek steeds in het Nieuwe Testament en gaat van daaruit terug naar het Oude Testament, om vervolgens weer terug te keren naar het Nieuwe Testament en zo verder naar conclusies voor de tijd waarin we nu leven.

Hij past die werkwijze onder andere toe bij een interpretatie van de profeet Jona, die de Israëlieten ervan bewust wilde maken „dat God de God van iedereen is en dat zij slechts een klein deel vormen van het volk van God.” Ateek start met twee verwijzingen naar Jona bij de evangelisten Mattheüs en Lukas, om via de kritiek van Jona op exclusieve etnische rechten uit te komen bij een radicale kritiek op alle vormen van nationalisme vandaag. Hij aarzelt daarbij niet om ook het exclusivisme van Nehemia (Neh. 2:19-20) onder kritiek te stellen.

Eigen staat

Wil men ook eens proeven van een Joodse bevrijdende exegese, die soms nog scherper reageert op personen en situaties in de Thora in relatie tot deze tijd, dan leze men de Thoracommentaren van rabbijn Jeremy Milgrom op de website van Kairos Palestina Nederland. Waarom hebben beide predikanten eigenlijk zo weinig oog voor kritische Joodse stemmen inzake deze staat Israël?

Ik kom nu bij de vraag van Sonnevelt of ik wel vind dat ”Joden” recht hebben op hun eigen staat. Mijn antwoord is: Alle Israëli, Joden, maar ook christenen en moslims met een Israëlisch paspoort, hebben het recht in die staat te leven. Ik kom op voor het bestaansrecht van Israël, maar op basis van gelijke burgerrechten van al zijn burgers; misschien wel omdat mijn voorouders ook geen tweederangsburgers in een ‘protestantse’ natie wilden zijn.

Ik kan hier niet diep afdalen in de discussie over één of twee staten die op dit moment ook binnen Joodse gemeenschappen woedt (Finkelstein). Hoezeer ook ondermijnd, ik denk nog steeds dat de tweestatenoplossing de enig mogelijke is. Maar ik herken me nadrukkelijk in de opvatting van de voormalige rooms-katholieke patriarch Michel Sabbah, die zich net als de paus uitspreekt voor het volledige burgerrecht van allen, in allebei de staten, als die er zouden mogen komen.

De auteur is socioloog en katholiek theoloog. Hij schreef ”Land van mensen. Christenen, joden en moslims tussen confrontatie en dialoog” (uitg. Valkhof Pers).