Onlangs overleed William H. Hallo, hoogleraar Assyriologie aan Yale University. Onder Bijbelwetenschappers staat Hallo vooral bekend als initiatiefnemer van een recent standaardwerk op het gebied buiten-Bijbelse teksten. Maar hij schreef meer, waaronder een prachtig boek over de Mesopotamische oorsprong van bijvoorbeeld het schrift, de kalender en de literatuur.

Dezelfde week verscheen in de VS een nieuw overzicht van schade aan werelderfgoed door de oorlog in Syrië en Irak. Anders dan de mediagenieke IS-filmpjes doen vermoeden, worden de ergste vernielingen niet aangericht in musea in Ninevé, Mosul en Nimrud. Grote delen van die collecties zijn inmiddels verstopt, terwijl de originelen van de nu vernielde beelden veelal in Londen, Parijs, Berlijn en Chicago staan. De werkelijk grootschalige verwoesting vindt plaats op het slagveld. Dat ligt in het noordelijke stuk van de zogenoemde vruchtbare halve maan, waar de landbouw werd uitgevonden en zich voor het eerst in de wereldgeschiedenis complexe samenlevingen ontwikkelden. Syrië is bezaaid met strategisch gelegen ruïneheuvels die oude steden herbergen. Sommige ervan waren al duizend jaar oud, toen Abraham ze op zijn tocht van Ur naar het beloofde land tegenkwam. Satellietopnames laten zien dat hier grote schade is aangericht. Tientallen ruïneheuvels, waaronder de beroemde steden Ebla en Mari, zijn bezaaid met gaten: schuttersputjes, tankinstallaties, bomkraters en clandestiene opgravingen.

Hoe erg is dit? Natuurlijk is dit vreselijk voor de vakmensen die deze ruïneheuvels al decennialang meter voor meter ontsluiten. Hun levenswerk wordt verwoest. Maar voltrekt het echte drama zich niet in de talloze slachtoffers die de oorlog eist? In de totale verwoesting de infrastructuur en de ten hemel schreiende ellende in de vluchtelingenkampen? Dat is helemaal waar. Tegelijk geeft de dood van William H. Hallo te denken.

Hallo was een van de laatste toonaangevende Amerikaanse Assyriologen die voor, tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog vanuit Duitsland en Oost-Europa naar Amerika vluchtten. In hun joodse jeugd maakten ze zich het Hebreeuws eigen, waarna ze op de universiteit het spijkerschrift leerden. Tegelijk waren Benno Landsberger, Ephraim Avigdor Speiser, Leo Oppenheim, Erica Reiner en William Hallo vluchtelingen die als volwassene, student of kind getuige waren van de gruwelijke gevolgen van het Europese antisemitisme. William Hallo werd in 1928 in het Duitse Kassel geboren en in 1940 als kind op een boot naar Engeland gezet. Hij trouwde met Edith Pinto, een Nederlandse holocaustoverlevende. Aan Yale University beheerde hij een collectie met veertigduizend kleitabletten. De ontsluiting daarvan was zijn daad van verzet tegen de barbarij van het naziregime. Net als voor zijn oudere, getraumatiseerde vakgenoten was dit bezigzijn met ‘de eerste helft van de geschiedenis’ voor hem een bijdrage aan het bestrijden en overwinnen van chaos en geweld.

De erfenis William Hallo spreekt boekdelen: zorgvuldige aandacht voor oude talen en culturen is een kwestie van beschaving. Alle reden dus om de noodklok te luiden. Of dat nu is vanwege verwoesting van werelderfgoed in het Nabije Oosten. Of vanwege het sluiten van kleine faculteiten aan Nederlandse universiteiten.

Dr. Koert van Bekkum is universitair docent Oude Testament aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.