Ik knipperde even met mijn ogen: “ChristenUnie wil bouwstop voor kerken” (Trouw, 16-2). Krantenkoppen moeten de lezer motiveren verder te lezen, en dat lukte in dit geval zeker.

Het betrof een idee van de Statenfractie van de provincie Utrecht, naar voren gebracht op een symposium over kerksluiting. Door verminderd kerkbezoek en –lidmaatschap komen jaarlijks tientallen kerken leeg te staan. Is het dan niet onlogisch dat andere geloofsgemeenschappen, die wel groeien, aan de rand van dorp of stad een heel nieuw gebouw neerzetten? Dat kan efficiënter, legde fractievoorzitter Arne Schaddelee in de dagbladen uit. De provincie moet kerkenraden motiveren een bestaand gebouw te kopen.

Ik vind het eerlijk gezegd best een sympathiek plan. Het kan verpaupering van kerkelijk erfgoed tegengaan. Natuurlijk kan dat ook door kerken om te bouwen tot appartementencomplex, winkel of restaurant. Maar het is toch mooier als het gewoon een kerk blijft. In specifieke gevallen zullen er best wat hobbels te nemen zijn; onderhoudskosten, parkeergelegenheid, geschiktheid voor een andere gemeente met een andere manier van kerk-zijn. Maar met wat goede wil en inschikkelijkheid van zowel kerkelijke als burgerlijke gemeente moet er toch veel mogelijk zijn.

Misschien is het ook wel een Bijbels plan. Ik moest denken aan de geschiedenis van de herbouw van de tempel, na de ballingschap van het volk van Juda. De Britse oudtestamenticus Peter R. Ackroyd heeft erop gewezen dat vooral in het boek Ezra het vaatwerk van de tempel functioneert als een symbool van continuïteit: door te benadrukken dat de Judeeërs dezelfde vaten uit de ballingschap mee terug kregen als die Nebukadnessar enkele decennia eerder uit Salomo’s tempel had meegenomen, wordt uitdrukking gegeven aan de continuïteit tussen de eerste en de tweede tempel.

Geïnspireerd door het boek Ezra en Ackroyds interpretatie daarvan, kan zo’n dimensie ook worden gezien in het plan van de Utrechtse CU. Oude kerken hebben cultuurhistorische waarde. Maar ze drukken ook iets uit van een eeuwenlange voortgang van prediking en lofzang. Met het aankopen van een bestaand maar leeggekomen kerkgebouw kan een geloofsgemeenschap dat onderstrepen.

Ondanks allerlei schijnbaar tegengestelde ontwikkelingen gaat Gods werk door. Ook anno 2015, ook in Nederland. Zeker wanneer het aangekochte gebouw in het centrum van een plaats of in het hart van een woonwijk staat, kan het zo blijven functioneren als symbool van continuïteit.

Toch is wellicht het laatste kerkgebouw in Utrecht nog niet gebouwd, en dat zou ook weer niet zo heel erg zijn. Er kunnen doorslaggevende reden zijn om tot nieuwbouw te besluiten en opnieuw reikt het boek Ezra dan een waardevol gezichtspunt.

Wanneer de fundamenten van de nieuwe tempel gelegd zijn, wordt God geprezen en gedankt. Maar er is ook verdriet: veel oude mensen, die Salomo’s tempel nog gezien hadden, huilden luid (Ezr. 3:12). Het nieuwe begin stak immers schril af bij de pracht van vroeger dagen. Wellicht is deze mengeling van vreugde en verdriet ook gepast bij kerkelijke nieuwbouw: vreugde over de groei van de gemeente en de nieuwe mogelijkheden. Maar tegelijk verdriet over de duizenden die jaarlijks de kerk verlaten – een proces waarvan de talloze lege kerken de stille getuigen zijn.

De auteur is wetenschappelijk medewerker Oude Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.