Diep in mijn hart ben ik een Vlissinger. Nee, ik woon er niet en ik ben er ook niet geboren. Maar Vlissingen was de eerste gemeente waar ik dominee was. Daar zijn wij gaan wonen na ons huwelijk, daar zijn onze eerste kinderen geboren. Vlissingen is onvergetelijk.

Een van de schoonheden van deze parel van Zeeland is de boulevard, met het uitzicht op de druk bevaren Westerschelde. Het mooiste punt is de kop van de boulevard, bij het standbeeld van Michiel de Ruyter. Daar ligt de oude haven, daar zie je de loodsbootjes heen en weer varen, daar klopt het hart van Vlissingen.

Michiel de Ruyter, de Vlissingse zeeheld, die de Spanjaarden bestreed en de Engelsen versloeg, die Hongaarse dominees bevrijdde van de galeien en die daarom tot in Debrecen beroemd is; hij is weer in het nieuws. Er is een film aan hem gewijd. En er is aan actiegroep opgericht die kritiek heeft op die film: “Michiel de Rover”.

De film past in een zoektocht naar de Nederlandse identiteit. Velen hebben het gevoel dat onze identiteit in de multiculturele samenleving verloren dreigt te gaan. Daarom grijpen we naar het verleden: een canon van de Nederlandse geschiedenis, een (inmiddels mislukt) plan voor een nationaal historisch museum, Balkenendes oproep om de VOC-mentaliteit te tonen. En nu dus deze film.

Helaas is niet alles in ‘ons’ verleden even mooi. Volgens “Michiel de Rover” maakte De Ruyter zich schuldig aan ondersteuning van de slavenhandel. Of dat nu waar is of niet, het was inderdaad niet allemaal goud wat er blonk in de Gouden Eeuw. Kolonialisme, piraterij, racisme, slavernij: het was er allemaal. Als je je identiteit zoekt in het verleden, kom je dat ook tegen.

Het is beter om je identiteit niet in het verleden te zoeken, maar in de toekomst. De Duitse theoloog Wolfhart Pannenberg (vorig jaar overleden), stelde dat de waarheid over wie wij mensen zijn, in de toekomst ligt. We bestaan als persoon door vooruit te grijpen op die toekomstige waarheid over ons, die nog verborgen is.

Die gedachte vind ik fascinerend: we leven niet vanuit het verleden. Want dan nemen we ook alle fouten en zonden uit het verleden mee. We hoeven ook niet te worden wie we zijn, zoals de Grieken dachten. Dan zitten we vast aan een statische waarheid over onszelf. Het is precies andersom: we mogen zijn wie we worden. We leven vanuit wat we ontvangen zullen: Gods genade in Christus, die ons eens ten volle geopenbaard zal worden. „Wat we zullen zijn is nog niet geopenbaard, maar we weten dat we aan Hem gelijk zullen zijn wanneer Hij zal verschijnen…” (1 Johannes 3:3).

Hoe zou de Nederlandse identiteit eruit zien als we die niet vanuit het verleden proberen op te diepen, maar ontvangen vanuit de toekomst? Dan is onze identiteit niet afgesloten, maar open: open voor anderen, open.

De auteur is hoogleraar Systematische Theologie. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.