”Bezit rijkste 1 procent gelijk aan rest wereld” - het is zomaar een klein berichtje in de krant onlangs, afkomstig uit een rapport van Oxfam Novib. Ik wrijf mijn ogen uit, is dit werkelijk waar? Ik weet niet of het World Economic Forum (van 21 tot 24 januari bijeen te Davos) zich over deze vraag erg druk maakt. Maar bij mij blijft het haken, en het veroorzaakt een diep ongemakkelijk gevoel.

Uiteraard is de dreiging die uitgaat van radicaal jihadisme en nietsontziend geweld groot. Maar als slechts één procent van de mensheid evenveel bezit als de rest bij elkaar lijkt me dat een nog veel groter gevaar. Een tikkende tijdbom. Recht en gerechtigheid laten zich niet permanent onderdrukken, in een wereld waarin via de moderne media iedereen alles kan weten. Een snel rekensommetje via de site globalrichlist.com vertelt me dat ik weliswaar niet bij die rijkste 1 procent behoor, maar er toch bepaald niet slecht voorsta… Komt er een opstand der horden, massaler en desastreuzer dan José Ortega y Gasset ooit vermoedde?

Het is mooi dat Barack Obama in zijn recente State of the Union uithaalt naar de mentaliteit die een groeiende ongelijkheid in stand houdt: „Geen enkele samenleving mag accepteren dat slechts een beperkte groep het spectaculair goed heeft.” Goede politici, filosofen, economen, die wijze woorden spreken en rechte lijnen trekken: daar hebben we wereldwijd behoefte aan. Nee, het boek ”Le Capital au XXIe siècle” van Thomas Piketty heb ik niet gelezen. Maar wel zijn uitlating dat het onderwerp vermogensverdeling te belangrijk is „om over te laten aan economen, sociologen, historici en filosofen.” Het is belangrijk voor iedereen, vindt Piketty, en hij heeft gelijk.

Ballon

Daarom schrijf ik als theoloog deze blog. Want mijn dagelijks werk bestaat uit het lezen van een ander boek, dat al vele eeuwen geleden helder licht op deze materie werpt. De Bijbel. Mij is geen religieus boek uit de wereldgeschiedenis bekend waarin zo veel, en zo indringend, sprake is van rijkdom en armoe, geld en goed. Over actualiteit en relevantie van de Bijbel gesproken.

Vele wetsbepalingen in de torah waarschuwen tegen bezitsvermeerdering ten koste van de ander. In de profeten klinkt het oordeel: „Wee degenen die zich huis na huis toe-eigenen, die akker na akker samenvoegen, tot er voor niemand meer ruimte is en zij alleen het land bewonen”. In de geschriften is het vooral de wijsheidsliteratuur (Spreuken), die de ballon van de zelfverrijking doorprikt. In alle drie de delen van het Oude Testament kom je deze boodschap dus tegen, levensecht en concreet. Deze lijn loopt door in het Nieuwe Testament: de gelijkenissen van Jezus, het woord van Paulus over de geldzucht als wortel van álle (!) kwaad en heftige taal van Jacobus over verrotte rijkdom.

Het is eigenlijk allemaal al zo lang duidelijk – daar heb je geen briljante econoom voor nodig, een kind kan het begrijpen. Maar verstaan we het als kerk en theologen ook, in het tijdsgewricht van vandaag? En hoe communiceren we dit dan? Misschien moesten we een moment in de leer bij de bisschop van Rome, want die heeft het in elk geval goed verstaan. Neem alleen al de keuze van zijn naam: Franciscus. En in het verlengde daarvan zijn woorden en daden. Voorbeeldig, zou je zeggen.

De auteur is hoogleraar Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.