#JeSuisCharlie, „Ik ben Charlie”, klinkt overal na de brute aanslag op de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo. Zeker, deze moordpartij moet in de krachtigste termen worden veroordeeld. Maar is het waar? Zijn wij Charlie? De lijst met smakeloze covers van het blad over de profeet Mohammed is bij heel veel kranten en persbureaus al weer van de website verdwenen. Blijkbaar heeft solidariteit een grens.

Wellicht uit angst. Maar er is nog een reden. Iemand belachelijk maken, schrijft de Guardian terecht, is een van de vernietigendste wapens die er bestaan. Bij directe confrontatie is een potlood kansloos tegenover een geweer. Maar meer dan de rede dringt satire door tot in de kern van het politieke en persoonlijke bestaan.

Bij satire staat er altijd iets op het spel. Iets moet koste wat het kost worden verdedigd. Eerst met pen en potlood. En als dat niet helpt, desnoods met gewapende agenten voor de deur: huis en haard tegen onderdrukking, vrijheid van meningsuiting tegen gedachtepolitie, atheïsme tegen een opdringerige godsdienst. Of omgekeerd: God tegen afgoderij of blasfemie. En daarmee liggen satire en geweld in elkaars verlengde. Juist omdat het in het leven ergens over gaat. En altijd is de vraag: welke waarden verdedig jij?

De God van de Bijbel staat voor alles wat goed, waar en schoon is. En dus houdt Hij van satire. Hij blijft maar afdalen om die toren van Babel, die tot in de hemel moest reiken, te kunnen zien (Genesis 9). Hij buldert om het gekrakeel van wereldleiders (Psalm 2). En als de Allerhoogste ziet hoe zwakken het slachtoffer zijn van nepbeleid van namaakgoden, zet hij ze met bijtende ironie te kijk (Psalm 82). Hij komt op voor zijn naam en wil het goede voor zijn schepping.

Lankmoedig

Legitimeert dat ook geweld tegen satire? Nee. De Bijbel verdedigt het geweldsmonopolie van de overheid. En het mag het alleen worden gebruikt als het absoluut noodzakelijk is. Bovendien is God zelf ‘lankmoedig’ – traag tot toorn. In het verbod een beeld van Hem te maken, laat God juist zien dat geen mens de beschikking heeft over Hem of de ultieme waarheid. Hij creëert zelf ruimte voor debat over de vraag wat de waarheid echt is. En dus voor beeldenstorm en satire: ik kan er naast zitten en mag op de hak worden genomen. In deze strijd om de waarheid volstaan in het hier en nu de wapens van het woord en de liefde. Ik mag pas een geweer pakken, als de ander met scherp op me begint te schieten. En soms zelfs dat niet, net als Jezus, in wie God zich liet wegdringen tot aan het kruis.

Bij alle maatschappelijke spanning en angst is de ergerlijke, exclusieve boodschap dat alleen God bevrijding biedt, het meest helende wapen dat er bestaat. Geen debat over waarheid of menselijke waardigheid zonder satire. Maar dan wel in het besef dat er een moment komt dat Jezus eens alles recht komt zetten, ook voor onterechte slachtoffers van potloden en geweren.

Het moment waarop Hij kan zeggen: „Wil jij zonder Mij leven? Goed, jouw wil geschiede”. Er staat wat op het spel. #JeSuisJésus, „Ik volg Jezus”.

De auteur is universitair docent Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.