Met een vriendelijke blik kijkt Nikolaus graaf von Zinzendorf uit over de hof bij de kerk in het centrum van Herrnhut. Het standbeeld herinnert de bezoekers van het dorp aan grondlegger van dit plaatsje.

Het is stil rond het Godshuis. In een zijvleugel van de hoofdkerk van Herrnhut klinken wat stemmen vanuit een fairtradewinkel. De leden van de Broedergemeente proberen de Bijbel in woord én daad vorm te geven.

De grote kerkzaal, Grosser Kirchensaal, heeft een verrassend interieur: vrijwel alles is er wit: muren, banken, galerij, hoofdorgel. Wit is de kleur van de reinheid, van de vrede en van de verlossing. Die boodschap wilden de herrnhutters laten doorklinken in het ontwerp.

Vooraan in de kerk –gebouwd in 1756– is een kleine verhoging, met daarop een statige stoel en een tafel met een groen kleed: de liturgietafel. De broeder die de dienst leidt doet dat vanachter deze tafel. Een voorgestoelte voor ambtsdragers is er niet, dat strijdt met de leefregels van de Broedergemeente. Zondags zijn 150 tot 250 van de 600 zitplaatsen bezet, vertelt een gids.

Een zijruimte van de kerk bevat een kleine expositie over het omvangrijke werk van de Broederschap. Te zien is hoe het werk van Von Zinzendorf zich over heel de wereld heeft uitgebreid. De groep is nu actief in dertig landen, op vijf continenten. Het Nederlandse Zeist met zijn herrnhuttergemeenschap in de gebouwen bij Slot Zeist ontbreekt niet op de grote landkaart.

Losungen

In de hal die de expositieruimte van de kerk scheidt, ligt een stapeltje blauwe boekjes. Het zijn ”Die Losungen” voor het lopende jaar. Gratis mee te nemen. Het is de 283e jaargang. Want de Losungen zijn een begrip, al eeuwen lang. In 1731 begon Von Zinzendorf ermee. Hij stelde toen een boekje samen met daarin voor elke dag een of twee Bijbelteksten en een korte tekst die als gebed gebruikt kan worden. Sindsdien is er elk jaar een nieuw boekje verschenen. Inmiddels wordt het in vijftig talen uitgegeven en verspreid over zeker honderd landen.

In de kerk valt het zonlicht inmiddels door de ramen naar binnen. De kerk is nu nog lichter en witter dan zoëven.

Voor de kerk staat een plattegrond met alle bezienswaardigheden die met de Broedergemeente te maken hebben. Dat zijn er heel veel in Herrnhut: een gebouw voor het diaconale werk, een gastenhuis, een opleidingsinstituut. Iets verderop staan het hoofdgebouw van de organisatie van de herrnhutters en het archief van de Broedergemeente. Daar liggen tal van waardevolle, historische stukken. Het plaatselijke museum vertelt het verhaal van het dorp met zijn vele barokke gebouwen.

Comenius

Voor de grote kerk begint de Comeniusstraat. Die is vernoemd naar de Tsjechische theoloog Jan Amos Komenský –gelatiniseerd tot Comenius. Von Zinzendorf liet zich inspireren door het gedachtegoed van deze theoloog, die in 1592 in Moravië werd geboren en in 1670 in Amsterdam stierf.

De straat splitst zich aan het einde van het dorp. Aan een van de twee wegen ligt nog een belangrijke plaats voor de herrnhutters: de Gottesacker. Dat is de grote begraafplaats van leden van de broedergemeente.

Bij de entree staat een eenvoudige poort. Op de boog in het Duits: „Christus is opgestaan uit de doden.”

Achter de poort liggen 6000 graven. Allemaal identiek: in het gras liggen op regelmatige afstand eenvoudige vierkante grafstenen. In de dood is iedereen gelijk en gelijkwaardig, is de boodschap. Een uitzondering vormen de grotere grafmonumenten voor de graaf von Zinzendorf en zijn gezin. Zij kregen een ereplaats midden in de groene begraafhof.

Het is er heerlijk stil. Een lusthof voor flora en fauna. Een groene specht maakt geen haast om weg te komen. Andere vogels zoeken hun maaltijdje bij elkaar. De begraafplaats krijgt daarom niet alleen de belangstelling van monumentenzorg, maar ook van een natuurvereniging. Die draagt zorg voor de bijzondere wilde kruiden.

Het terrein van de begraafplaats loopt omhoog. Aan de achterkant van de dodenakker staat op het hoogste punt een kleine uitzichtstoren. Ook die is al een paar eeuwen oud. Het uitzicht op Herrnhut en het nabijgelegen Berthelsdorf is er mooi.

Terug richting dorp. Opnieuw door de toegangspoort van de begraafplaats. Von Zinzendorf en de zijnen geven nog een laatste boodschap mee uit 1 Korinthe 15: „Hij is de Eersteling geworden onder degenen die daar slapen.”

>>herrnhut.de

Begraafplaats Gottesacker

Nikolaus graaf von Zinzendorf (1700-1760) groeit op in een piëtistisch gezin. Hij studeert rechten aan de universiteit van Wittenberg en wil diplomaat worden. Als zijn nicht niet ingaat op een huwelijksverzoek, ziet Von Zinzendorf dat als een roep van God om actief te worden in Zijn dienst. De graaf zet zich in om het gedachtegoed van de piëtistische Philipp Jakob Spener te verspreiden. Hij heeft moeite met de starre lutherse orthodoxie van die dagen.

In deze tijd hebben volgelingen van Johannes Hus het moeilijk in Bohemen en Moravië. Zij worden onder aansporing van de Rooms-Katholieke Kerk vervolgd. Een groep vraagt asiel bij Von Zinzendorf op zijn landgoed in Oost-Saksen. In 1722 geeft de graaf hun toestemming om aan de rand van zijn uitgestrekte bezit het dorp Herrnhut te bouwen. De naam is afgeleid van het Duitse: ”Unter die Hut des Herrn”, onder de hoede van de Heere.

Meer groepen vluchtelingen volgen. Met veel moeite weet Von Zinzendorf hen tot een zekere eenheid te brengen en er ontstaat een bloeiende gemeenschap.

Vanuit Herrnhut zendt Von Zinzendorf zendelingen uit, vooral naar Noord-Amerika. Zij werken onder anderen onder de slaven en de eskimo’s.

Von Zinzendorf maakt veel reizen, onder meer naar Duitsland, Denemarken, Nederland, Rusland, Amerika en lang is hij in Londen. De vele reizen kosten hem veel. Uiteindelijk raakt hij zo bankroet.

De avond van zijn leven is niet eenvoudig: hij raakt oververmoeid, zijn zoon –beoogd opvolger– sterft, evenals zijn eerste vrouw. Op 9 mei 1760 sterft Von Zinzendorf ook. Hij krijgt een eregraf op de grote begraafplaats buiten Herrnhut. Het werk van de Herrnhutters stopt niet. Tot op de dag van vandaag gaat het door.

>>zinzendorf.com 
>>ebu.de

Berthelsdorf

Een enkele kilometer bij Herrnhut vandaan ligt het dorpje Berthelsdorf. Daar woonde Von Zinzendorf met zijn gezin. Het landhuis van de graaf staat er nog. Het glanst in de zon. Sinds 1998 werkt een vriendenkring met liefde voor Von Zinzendorf en zijn nalatenschap aan de restauratie van het slot. Het hoofdgebouw is inmiddels klaar en te bezichtigen. De omringende gebouwen, zoals stallen, koetshuis, garages en personeelswoningen, moeten nog flink onder handen genomen worden.

De rustige voorhof geeft een indruk van het rustieke landleven van deze adellijke familie. Hier is de rust om te overdenken, te mediteren. Dat zal Von Zinzendorf ook hebben gedaan. Misschien zat hij daarbij op mooie zomeravonden wel op een bank voor zijn huis. Of was hij misschien te ongedurig en te gedreven door zijn werk?

Erg gehecht was Von Zinzendorf waarschijnlijk niet aan zijn huis. Om hem en de bezoekers daaraan te herinneren liet hij boven de deurposten twee teksten schilderen. De ene zegt dat „wij overnachten hier als vreemdelingen” en de andere wijst op een ander, beter huis in de hemel.

>>zinzendorfschloss.de