In 1993 besluit de generale synode van de GKV dat vrouwen op plaatselijk niveau mogen deelnemen aan het verkiezen van ambtsdragers en te beroepen predikanten. Dan al is zichtbaar dat vrouwen in een aantal gemeenten taken en posities zijn gaan innemen die eerder alleen door mannen werden vervuld. Het betreft hier bijvoorbeeld het scribaat, de catechese en pastoraal en diaconaal werk – al dan niet beroepsmatig.

Uit onderzoek in 2005 naar de visies die er binnen het kerkverband –in 1944 ontstaan vanuit de Gereformeerde Kerken in Nederland– leven over vrouwen in de kerk, blijkt dat een nipte meerderheid van de ondervraagde leden negatief staat tegenover de komst van vrouwelijke diakenen. Daarnaast wordt duidelijk dat Bijbelse noties over de positie van mannen en vrouwen verschillend worden uitgelegd.

In 2010 stelt het generaal diaconaal deputaatschap van de GKV dat er geen Bijbels bezwaar is tegen de toelating van vrouwen in het ambt van diaken, mits dit ambt wordt losgemaakt van regeertaken.

Een begin dit jaar verschenen onderzoek naar de catechese binnen de vrijgemaakte kerken toont aan dat vrouwen inmiddels bijna de helft van alle catechisatielessen verzorgen. Een blik in het Handboek 2014, het jaarboek van de GKV, leert bovendien dat het aantal vrouwelijke scriba’s beslist niet meer op de vingers van twee handen te tellen valt.

Spanning

De taakverschuiving van mannen naar vrouwen in de kerk staat niet op zichzelf, concluderen deputaten m/v in de kerk in het rapport dat morgen op de agenda van de synode in Ede staat. Zij schetsen hoe vrouwen zich in het maatschappelijke leven kunnen ontplooien, en zetten dat af tegen het kerkelijk leven. Daarin zou slechts „beperkte ruimte” zijn voor vrouwen. Meermalen nemen deputaten het woord „verlegenheid” in de mond als het gaat om de „problematiek” rond de vrouw in de kerk.

Die verlegenheid blijkt het sterkst bij het gemeentestichtingsproject Stroom Amsterdam, waar zowel mannen als vrouwen actief zijn in het leiderschapsteam. In 2013 ontstaan er spanningen in de classis Amsterdam-Leiden, als Stroom een aanvraag indient om een zelfstandige gemeente te kunnen worden.

Onderbouwd antwoord

Het deputaatschap M/V in de kerk bestaat sinds 2005. De aanvankelijke opdracht van deputaten is problemen te signaleren rond het thema ”vrouw in de kerk” en een Schriftuurlijk onderbouwd antwoord te formuleren op vragen rond dit onderwerp.

In 2008 besluit de generale synode tot drie vervolgacties rond het thema man-vrouwverhouding: wetenschappelijke bezinning, bezinning binnen de kerken en het voorbereiden van praktische besluiten op korte termijn. De wetenschappelijke bezinning krijgt in 2011 vorm in een boek van Myriam Klinker-de Klerck, docent aan de Theologische Universiteit Kampen: ”Als vrouwen het Woord doen. Over Schriftgezag, hermeneutiek en het waarom van de apostolische instructie aan vrouwen”. In de plaatselijke kerken worden bezinningsavonden over het thema gehouden.

De synode van Harderwijk (2011-2012) geeft deputaten als vervolgopdracht om een rapport te schrijven waarin allereerst de vraag wordt beantwoord of vrouwen als diaken kunnen worden benoemd. De tweede vraag is of vrouwen ook kunnen dienen als predikant of ouderling. Ten derde moeten deputaten de vraag beantwoorden welke gezamenlijke uitspraken of afspraken er nodig of mogelijk zijn op basis van hun antwoord op de eerste twee vragen.

Theologische visie

In het deputatenrapport draait het om de vraag in hoeverre Bijbelse noties over de positie van de vrouw zeggenschap hebben voor vandaag. Deputaten bespreken de scheppingsorde, de invloed van de zondeval, van de verlossing in Christus en de vraag wat het ”hoofd-zijn” inhoudt. Een apart hoofdstuk wijden de auteurs aan de wijze waarop Bijbelse gegevens over de rollen van mannen en vrouwen in de 21e eeuw moeten worden uitgelegd – de zogeheten hermeneutiek.

Deputaten zijn onder meer van mening dat wat in Genesis 2 staat over de man-vrouwrelatie niet moet worden beschouwd als een rangorde. De mens wordt hier volgens hen neergezet als beeld van God, waarbij man en vrouw samen een taak krijgen als beelddragers van God. Als Paulus daar in het Nieuwe Testament op teruggrijpt, moet dat volgens deputaten worden bezien in het licht van de hiërarchie in de toenmalige Romeinse samenleving. Christenen moesten zich daarin schikken „met het oog op de voortgang van het Evangelie.” In het Oude Testament zou voor vrouwen bovendien vaak een initiatiefrijke rol zijn weggelegd.

Het rapport stelt verder dat de voortgang van het Evangelie vandaag juist niet wordt gediend met het vasthouden aan „traditionele opvattingen” over de man-vrouwverhouding. Daardoor zou de kerk zich isoleren van de samenleving als geheel. Het is volgens deputaten „niet tegen, maar juist in lijn met de Schrift” om de verkondiging van het Evangelie voorop te stellen, en „waar nuttig aan te sluiten bij de cultuur, waar nodig kritisch in te gaan op de cultuur.” De scheppingsorde achten zij niet geschikt om de „concrete vormgeving van allerlei intermenselijke relaties voor altijd vast te leggen. Het is onderdeel van Gods scheppingsorde dat mensen in gelovig antwoord op Gods spreken de invulling van de door God gegeven levensvormen ontdekken.”

Andere kerken

De twee kerken waarmee de GKV zich het meest verwant voelen, de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK), zijn respectievelijk –grofweg gezegd– tegen en voor vrouwelijke ambtsdragers.

In 1998 besluiten de CGK de ambten niet te openen voor vrouwen. Het deputaatschap dat daarnaar onderzoek verricht, stelt dat dit op grond van de Bijbel niet te verdedigen valt. Uit een minderheidsrapport blijkt dat een aantal deputaten wel meer ruimte bepleit voor vrouwelijke ambtsdragers.

Binnen de NGK gaan in 2004 de deuren open voor vrouwelijke ambtsdragers. De basis voor dit besluit vormt het rapport ”Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten?”, het zogeheten ”VOP-rapport”.

Onbekrompen gereformeerd

De vrijgemaakte deputaten sommen in hun rapport ook een aantal kerken in binnen- en buitenland op waar ruimte is gekomen voor vrouwelijke ambtsdragers of waar die ruimte er mogelijk komt. Tegelijkertijd geven ze aan dat in geen van de buitenlandse zusterkerken van de GKV er momenteel sprake is van vrouwen die in de ambten dienen.

Mochten de GKV de komende tijd besluiten wél ruimte te bieden voor vrouwelijke ambtsdragers, dan hoeft dit in de ogen van deputaten geen obstakel te vormen voor kerkelijk samenleven. „Onbekrompen gereformeerd” samenwerken, met name met de CGK en NGK, is wat hen betreft het uitgangspunt. Opvallend hierbij is wel dat hun rapport de afwijzende opvattingen op het punt van vrouwelijke ambtsdragers van een aantal protestantse kerken in binnen- en buitenland buiten beschouwing laat.

Minderheidsstandpunt

Overigens zijn de GKV-deputaten er niet in geslaagd op één lijn te komen. In een bijlage bij het rapport stelt deputaat mr. D. A. C. Slump dat het rapport te veel leunt op de gedachte dat de culturele context van Bijbelschrijvers heeft bepaald hoe zij zich uitdrukten. Slump –staatsraad– noemt het bijvoorbeeld „merkwaardig” dat Paulus’ beroep op de scheppingsorde rond teksten zoals: „Ik laat de vrouw niet toe, dat zij lere” in 1 Timotheüs 2 door de andere deputaten niet als normatief wordt beschouwd. Ook vraagt hij zich af of zijn mededeputaten al dan niet bewust de vraag hebben laten liggen of het Bijbelse spreken over de verhouding man-vrouw een boodschap oproept „die spanningen oproept met de geleidelijke (emancipatie-, red.) ontwikkeling die zich heeft voorgedaan in Nederland.”

Slump is verder van mening dat het rapport zoals het er nu ligt te weinig onderbouwt waarom de traditionele uitleg –in de meeste kerken wereldwijd– achterhaald zou zijn. Hij besluit zijn betoog met een oproep om de plaats en de verantwoordelijkheid van mannen en vrouwen in de kerk in het licht van Gods bedoeling bij de schepping te benadrukken. „In dit verband is het van belang dat de kerk in deze tijd uitdrukkelijk een tegencultuur mag zijn, waarin niet (de ontwikkeling van) het individu centraal staat. De kerk is een gemeenschap waar de Bijbelse begrippen roeping, gehoorzaamheid en verantwoordelijkheid bepalend zijn.”

Lakmoesproef

De mogelijke komst van vrouwelijke ambtsdragers is zonder twijfel het gevoeligste thema in jaren binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Voor bezwaarde kerk­leden vormt het onderwerp de lakmoesproef voor de vraag of de kerken zich willen onderwerpen aan het spreken van de Bijbel. Deputaten erkennen dat het starten van een discussie over vrouwelijke ambtsdragers voor velen „vrijwel gelijkstaat met Schriftkritiek.”

Een groep van zo’n 1500 bezwaarden riep in een recent appel aan de synode de afgevaardigden ertoe op vast te houden aan Schrift en belijdenis. Vanuit tien buitenlandse kerken klonken twee weken geleden ook vermaningen rond dit thema aan het adres van de kerkvergadering.

Elf jaar geleden maakten de GKV mee dat een aantal leden zich „vrijmaakte” van het kerkverband. Dit dreigt opnieuw te gebeuren als de synode van Ede besluit groen licht te geven voor de komst van vrouwelijke ambtsdragers. Zo heeft de groep rond de website gereformeerdekerkblijven.nl aangegeven zijn positie in dat geval te overwegen. Bovendien dreigt een aantal buitenlandse zusterkerken de relatie met de GKV te verbreken. Het gaat onder andere om de uit emigranten ontstane kerken in Australië en Canada.

Aan de andere kant is er een aantal plaatselijke kerken in de GKV dat, ongeacht het standpunt van de synode, voldoende ruimte ziet voor de bevestiging van vrouwelijke ambtsdragers. Deputaten geven in hun rapport aan dat dit GKV-smaldeel een eigen koers dreigt te gaan varen. Zou de synode dan ook besluiten om géén ruimte te bieden aan de komst van vrouwelijke ambtsdragers, dan bestaat de kans dat een deel van de vrijgemaakte kerken deze synode-uitspraak naast zich neerlegt.

Geloofsgesprekken

Een ‘uitweg’ zien deputaten M/V in het „ruiterlijk erkennen” van de verschillen die er op dit punt binnen de GKV leven, schrijven zij in een dinsdag verschenen toelichting op hun voorstel om vrouwen tot de ambten toe te laten. „De ene gemeente zou in de praktijk van haar dienst aan God en de wereld gebaat zijn bij vrouwen als ouderling, predikant of diaken, terwijl de dienst van een andere gemeente juist veel schade zou lijden wanneer zo’n besluit genomen wordt. Er zijn gemeenten waar vrouwen nu op een prachtige manier hun liefde voor God en de naaste in praktijk brengen, maar er zijn ook gemeenten waar vrouwen graag hun talenten zouden willen inzetten binnen de kerkenraad.”

Nodig is dat plaatselijke kerken „een diepgeworteld verlangen” krijgen „om elkaar en elkaars motivatie te zoeken en te peilen”, aldus deputaten. „Dergelijke geloofsgesprekken voeren is moeilijk en dat zullen we moeten oefenen.”

Bespreking rapport M/V

De generale synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) bespreekt morgen in Ede in een eerste informatieve ronde het rapport ”M/V in de kerk”. De afgelopen weken konden de synodeafgevaardigden schriftelijke vragen stellen aan deputaten. Deze zijn inmiddels beantwoord (maar niet openbaar gemaakt). Op 17 mei staat er opnieuw een vergaderdag gepland over het rapport. Mogelijk wordt er op die dag ook een besluit genomen.